DÜZDAĞI TUZ MADENİNDE ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR NAHÇİVAN, AZERBEYCAN

Authors : Catherine MARRO, Veli BAKHSHALIYEV, Severine SANZ, Nizami ALIYEV

Pages : 229-244

View : 10 | Download : 0

Publication Date : 2010-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Nahçıvan`ın 7 km batısında, Tebriz ile İstanbul`u birbirine bağlayan eski İpek Yolu üzerinde bulunan Duzdağı tuz madeni, önemli bir arkeolojik alan olarak öne çıkmaktadır. Aras Vadisinde Nahçıvan`ın doğal çevre ortamının önemli bir birimi olan bu maden tarihöncesi dönemlerden beri önemini korumuştur. 150 m kalınlığında, 3 km uzunluğunda ve 2 km genişliğinde tuz yataklarına sahip olan Duzdağı`ndan bugün hala tuz çıkarılmaktadır. Madenin eski galerilerinden birinde bulunan ve MÖ 3.binin sonu ya da 2. binin başına Orta Tunç Çağı tarihlenen dört işçi kalıntısı, Sovyet maden­ciler tarafından bulunmuştur. İşçilerin yanında bulunan aletler, Kültepe I ve Kültepe II`nin tabakalanmış dolgularından çıkan taş çekiçlerle benzeşmektedir. Dağın özellikle güney yamacında yoğunlaşan Kalkolitik döneme ait çanak çömlek ise madenin çok daha eski dönemlerden itibaren kullanıldığını göstermektedir.2008 yılında madeni daha ayrıntılı incelemek için yöntemli bir yüzey araştırması başlatılmıştır. Projenin araştırma hedefleri ve yöntemleri kapsamında DGPS Differential Global Positioning System yani çift GPS kullanılmış, belirlenen tüm buluntular ve yapılar Spot 5 uydu görüntüsüne işaretlenmiştir. Yapılan yüzey araştırmasında çok sayıda çanak çömlek ve küçük boyutlu taş alet toplanmış, buna karşılık ağırlıkları 10-30 kg arasında değişen balyoz gibi büyük taş aletleri sistematik olarak toplamak mümkün olmamıştır; ancak söz konusu aletlerin tipolojisi çıkartılmıştır. Arkeolojik buluntular 3 km uzunluğunda kuzeyden güneye uzanan iki ayrı alanda yoğunlaşmıştır. Çoğunluğu Duzdağı`nın üstünde oluşan aluvyal kalıntı tabakalarında bulunan çaytaşlarından yapılan aletler, işlevsel ve morfolojik çeşitliliği vermelerinden dolayı önemlidir. Bunların yanı sıra bulunan aletlerin 1/3% çevrede bulunmayan ve kuş uçumu mesafede 40 km kuzeydoğudan gelmiş olduğu düşünülen doleritten yapılmadır. Obsidyen yongalar ve dilgiler azdır. `Nahçıvan kulpları` başta olmak üzere, İlk Tunç Çağı`na ait çok sayıda çanak çömlek bulunmuş olsa da, Orta Tunç Çağı`na ait çanak çömlek yok denecek kadar azdır. Ortaçağ ve Demir Çağı çanak çömleği ise yer yer vardır.Taş aletlerin Son Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı çanak çömleği ile birlikte bulunması söz konusu dönemlerde Kültepe I ve Kültepe II örneklerinden de bilindiği gibi taş alet kullanımının daha yoğun olmasından kaynaklanabilir. Bu dönem­lere ait çanak çömleğin özellikle tünel girişlerinde bulunması dikkat çekicidir.Sonuç olarak, MÖ 5. binyılın ikinci yarısında başlayan tuz madeni işletmesi Duzdağı`nın İspanya`da bulunan Car-dona Ocağı ile beraber dünyanın ilk kaya tuzu ocaklarından biri olabileceğini düşündürmektedir. Ancak ele geçen buluntu yoğunluğu Duzdağı ocağının daha kapsamlı bir şekilde işlenmiş olabileceğine işaret etmektedir. Yazılı dönem­lerden ele geçen verilere dayanarak tuzun besinsel ve saklama özellikleri dışında, politik ve sembolik işlevleri olduğunu da unutmamak gerekir.
Keywords : Doğal kaynaklar, tuz, Duzdağı, Nahçivan