ÇAYÖNÜ: ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM`E TARİHLENEN BİR YERLEŞİM YERİNDE KORUMA VE ALAN DÜZENLEME UYGULAMASI

Authors : Mehmet ÖZDOĞAN

Pages : 141-154

View : 13 | Download : 1

Publication Date : 2010-09-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Çayönü, uygarlık tarihinin en önemli dönüşümlerinin yaşandığı, Neolitik Dönem olarak adlandırılan 3 binyılı aşkın bir süreyi, göreli olarak iyi korunmuş yapı kalıntıları, zengin buluntu topluluğu ile en iyi temsil eden önem­li kazı yerlerinden biridir. Çayönü kazılarında geniş alanların kazılabilmiş olması, art arda gelen kültürel evre­leri, o dönem yaşamını diğer kazı yerlerinden göremediğimiz ayrıntıyla tanıtabilmiş ve buranın önemini daha da artırmıştır. Bilimsel açıdan taşıdığı önemin yanı sıra, etkileyici güzelliği olan doğal çevredeki konumu yerle­şimi, gezmeye gelen açısından daha da çekici bir duruma getirmiştir. Ancak ortaya çıkan yapı kalıntıları, doğa ve insan tarafından kolayca tahrip edilebilecek niteliktedir ve yerinde korunması hemen hemen olanaksızdır. 1964 yılından itibaren aralıklı olarak süren kazı çalışmaları 1991 yılında sona erdiğinde, açılmış olan alanın korun­ması ve sayıları giderek artan ziyaretçilere anlamlı bir şekilde sunulması, proje ekibinin karşı karşıya kaldığı önemli bir sorun olmuştur. Çayönü, çok uzun bir dönemi temsil eden ellinin üzerinde yapı katının yanı sıra, kazı sürecinde açılan sondajlar ve derin açmalar nedeniyle, konunun uzmanı olmayanların kolay algılayamayacağı bir duruma gelmişti. Bu bağlamda verilen ilk karar, bu yerleşimin topluma aktarılmasında hangi tabakaların ve hangi yapıların seçilerek sergileneceği olmuş ve yerleşimde kültürel değişimi en iyi yansıtan dört evrenin sergi­lenmesine karar verilmiştir. Uygulamanın ilk aşamasında mevcut kalıntıların korunmasına çözüm olarak, tüm özgün kalıntılar gömülmüş ve kazı alanı gelişim sürecini yansıtacak şekilde kademelendirilmiştir. Oluşturulan bu kademelerin üzerinde, seçilmiş olan tabakalar birebir benzerlerine uygun olarak yeniden yapılmıştır. Böyle­likle koruma için bir çatı örtüsü yerine, yerleşimi doğal çevre ortamıyla bütünleştirecek bir sergileme düzeni oluşturulabilmiştir. Projenin uygulamaya geçirilememiş aşaması ise, çevre düzenlemesi ile yakın çevresindeki diğer kültür ve doğa varlıklarıyla Çayönü`nün bütünleşmesinin sağlanmasıdır.
Keywords : Çayönü, Neolitik Çağ, koruma, açık hava müzesi, alan yönetimi