Bir Osmanlı Bilgini Olarak Mehmed Birgivi’nin Eserlerinde Takvâ ve Ahlak İlişkisi: Ahlak ve Tasavvuf Psikolojisi Perspektifinden Semantik Analizler

Authors : Mustafa KOÇ

Pages : 39-91

View : 17 | Download : 6

Publication Date : 2020-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalenin amacı, Osmanlı bilgini olan Mehmed Birgivi’nin eserlerindeki anatomik takvâ ve ahlak ilişkisini temel alan bazı pratik ahlak temalarının semantik analizlerini yapmaktır. Birgivi’nin hayatı, eserleri ve kişiliğiyle ilgili kısa bilgiler verilerek başlanan makalede, belirlenen pratik ahlak temalarının semantik analizleri, ‘iyi ahlak’ ve ‘kötü ahlak’ ile mistik yaşamın merkezinde bulunan takvâ olgusu arasındaki ilişki dikkate alınarak yapılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda ‘insert ignore into journalissuearticles values(i); sabretmek, insert ignore into journalissuearticles values(ii); alçak gönüllü olmak, insert ignore into journalissuearticles values(iii); israf etmemek insert ignore into journalissuearticles values(iv); hoşgörülü olmak ve insert ignore into journalissuearticles values(v); bid’atlerden arınmak’ gibi iyi ahlaka vurgu yapan etik ve mistik değerler ile ‘insert ignore into journalissuearticles values(i); kibirlenmek, insert ignore into journalissuearticles values(ii); haset etmek, insert ignore into journalissuearticles values(iii); kötü zanda bulunmak, insert ignore into journalissuearticles values(iv); gösteriş yapmak ve insert ignore into journalissuearticles values(v); cimrilik etmek’ gibi kötü ahlaka vurgu yapan etik ve mistik problemler, takvâ yaşantısıyla ilişkilendirilerek ele alınmıştır. Makalede, takvâ ve ahlak ilişkisi bağlamında anatomik bir takvâ anlayışını vurgulayan Birgivi’nin eserlerinde: insert ignore into journalissuearticles values(a);-takvâlı olmayı, iyi ahlaklı olmak biçiminde yorumladığı; insert ignore into journalissuearticles values(b);-takvâlı bir dinsel yaşamın bireyin biyo-psiko-sosyo-teolojik kapasitesi oranında mümkün olabileceğinin altını çizdiği ve insert ignore into journalissuearticles values(c);-Osmanlı Devleti’nin acil çözüm bekleyen ‘rüşvet alınması, alan uzmanlığı yetersizliğinin onaylanması ve her türlü bid`atin yayılması’ gibi psiko-sosyo-teolojik içerikli sorunlara, etik ve mistik değerler çerçevesinde pratik çözüm önerileri içeren ‘bireysel ve sosyal ahlak reçeteleri’ sunmaya çalıştığı saptanmıştır. Sonuç olarak Birgivi’nin salt anlamda derin ve yoğun felsefik temelli teorisyen bir ahlakçı ve teolog olmaması, kesinlikle onun bir eksikliği değildir. Psiko-sosyo-pedago-antropo-teolojik düşünsel arka plandan hareketle İmam Birgivi, takvâ bilincinin oluşması için pratik ahlak temaları bağlamında gerekli olan etik öğretiler üzerinde duran ve yaşadığı Osmanlı toplumunun sosyal, siyasal ve dinsel durumuyla ilgili içinde bulunduğu kötü koşullara sahip olduğunu düşünen bir sosyal ahlak aktivistidir. Birgivi, İslam teolojisindeki tasavvufi yaşamın merkezinde yer alan ‘takvâ’ olgusunu dikkate alarak Müslüman bireyin gündeminden hiç düşmeyen ahlak problemleriyle ilgili içinde yaşadığı toplumda bir farkındalık oluşturmaya çalışmıştır. Böylelikle, bireysel ve sosyal ödev ve görevlerini yaptırıp özelde toplumun mutluluğunu sağlamayı hedefleyen Birgivi, genelde ise içinde yaşadığı 16. yüzyıldaki Osmanlı toplumunun daha ümit dolu ve yaşanabilir bir coğrafya olmasını arzu etmiştir.
Keywords : Din psikolojisi, Mehmed Birgivi, İyi ahlak, Kötü ahlak, Mistik yaşam, Takva