Türk Lehçelerindeki /b-/>/m-/ Değişmesinin Fonetik Açıdan İncelenmesi

Authors : Ensar KILIÇ

Pages : 59-96

Doi:10.32449/egetdid.716662

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2020-06-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Muhtelif sebepleri olan /b-/>/m-/ değişimi, dünya dillerinde sık yaşanan bir ses hadisesidir. Sonuçları itibarıyla hava basıncının burun kanalına yönelmesiyle oluşan bu hadise, dil bilimi literatüründeki genizsilleşme ve burun uyumu gibi kavramlarla ifade edilen fonolojik genişlemenin içerisinde değerlendirilmektedir. /b-/>/m-/ gelişimi, lehçe çalışmalarında genellikle yüzeysel olarak incelenen, Türk lehçeleri için karşılaştırmalı ve kapsayıcı çalışmaların yapılmadığı bir alandır. İşte bu makalede /b-/>/m-/ değişimi, fonolojik ve anatomik açıdan değerlendirilmiş; oluşturulan ortak kelime örnekleminin de yardımıyla değişimin lehçelerdeki fonemik eğilimleri saptanmıştır. Ayrıca fonemlerin burunsallık değerleri üzerine yapılan çalışmalardan yararlanılarak /b-/ sesiyle diğer seslerin analojik etkileşimi tartışılmıştır. Çalışmada, bu değişime ait Türk lehçelerindeki temel etkileşim ses birimleri /insert ignore into journalissuearticles values(ḍ>); y, ġ, g, insert ignore into journalissuearticles values(ş>ʝ>); j, ḳ, k, l, m, n, ŋ, ń, r, z/ olarak tespit edilmiştir. Değişimi tetikleyen beş fonolojik nedenin yanında, semantik kaçınmanın da /b-/>/m-/ değişimi üzerinde etkili olduğu belirlenmiş; etkileşim seslerinden /n, ŋ, ń/ fonemlerinin bu ses hadisesine neden olan en güçlü belirleyiciler olduğu ortaya koyulmuştur.
Keywords : b m değişimi, genizsilleşme, dudak ünsüzleri, fonosemantik kaçınma, formant uyumsuzluğu