Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri

Authors : Zubaida SHADKAM, Nazym KAİRANBAYEVA

Pages : 169-186

View : 19 | Download : 5

Publication Date : 2022-03-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarih açısından söz yazıdan çok önce meydana geldiği için sözlü kültür ürünleri daha eskidir. Destanlar, şiirler, oyunlar, halk hikâyeleri ve mitler gibi geçmişten kalan sözlü kültür ürünleri bütün toplumlarda bulunmaktadır. Sözlü kültür ve edebiyat ürünleri bireylerin belleğinde her zaman hazır bulunduğu için konar göçer yaşayan toplumlarda bu ürünlerin oluşumu, kullanımı ve uygulanması daha kolay ve hesaplıdır . Bu nedenle Orta Asya Türk soylu halklarının sözlü kültür ve edebiyatı yazılı kültür ürünlerine göre daha çeşitli ve daha zengindir. Bu zengin sözlü kültür geleneğinde vatan, anne, çocuk ve sevgiliye karşı besledikleri sevgi ve aşk duygularını çeşitli destanlar, jırlar, hikâyeler şeklinde nesilden nesile aktarmışlardır. Doğa ile iç içe yaşayan göçebe Kazaklar taşıdıkları kültürel ve manevi değerlerini ne doğal afetlerde nedesosyal-siyasiveekonomikbuhranlardakaybetmiş vebudeğerlerikorumayollarınıbilmişlerdir. Onlar, asırlar boyu ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa destanlar, hikâyeler, masallar, jırlar, atasözleri, ağıtlar ve alkış kargış şeklinde aktarılmış günümüze kadar ulaşmışlardır. Orta Asya bozkırlarında hayatta kalma ve zorluklar ile mücadelelerinde gösterdikleri kahramanlık ve bahadırlıklarını Alpamıs Batır, Kobılandı Batır, Karasay Batır gibi destanlarda ve jırlarda söze dökmüşlerdir . İslamiyet’i kabul ettikten sonra İslam dininin temellerini ve şartlarını öğretmek, Peygamberimizin sünnetini, O’na ve sahabelere karşı sevgi ve saygıyı öğretmek ve yaymak için Kazak batırlık jırları denilen kahramanlık destanları arasında dini destanlar da görülmeye başladı. Dini destanlar arasında Allah ve Peygamber efendimiz Hz. Muhammed insert ignore into journalissuearticles values(s.a.v.); sevgisini, Müslümanlık , adalet, sadakat, dürüstlük, mertlik ve cesaret, güzel ahlak gibi ananeleri aşılayan Hz. Ali insert ignore into journalissuearticles values(r.a.);’nin savaşları, kahramanlık ve fedakarlıklarının anlatıldığı cenknâmeler tüm Müslümanlar tarafından büyük sevgi ile bilinen ve anlatılan destanlardandır. Çalışmada, özel koleksiyonlarda, Almatı kütüphanelerinin Nadir ve Yazma Eserler Bölümünde kayıtlı olan Hz. Ali’nin cenknâmelerinin matbu insert ignore into journalissuearticles values(Boztorgay, Dariga Kız, Hz. Ali Cengi, Kıssa-i Saranbay , ...); ve yazma nüshalarından insert ignore into journalissuearticles values(Salsal ve Kıssa-i Risale-i Cenknâme-i Şah-i Merdan); gibi metinlerden örnekler vererek muhteva , dil ve tür özelliklerinden bahsederek bu metinlerin incelenip araştırılmasına dikkat çekmeye çalışılacaktır.
Keywords : Sözlü Gelenek, Kazak Sözlü Kültürü, Batırlık Jırları, Hz Ali Cenknâmeleri