“AYRILIK” TEMİ EKSENİNDE ÖNCELENEN DİL ÖGELERİNİN STİLİSTİK KULLANIMLARI: KUMRÎ ÖRNEĞİ

Authors : Rabia Şenay ŞİŞMAN

Pages : 111-134

View : 12 | Download : 5

Publication Date : 2019-06-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Şiir düzmek, özünü gelenekten; etkisini içe bağlı kurgu becerisinden alan bir terkiptir. Yapılanmada dış dünya kaynaklı duyular, iç âlemin makbul değerlerine dönüşür. Bu dönüşümün etkeni olan şiir tümcesi gücünü ögelerin esin yetisinden ve ahenk zenginliğinden aldığı kadar onların tümce içindeki yerlerinden de elde eder. Söz dizimindeki bu yer, sözcüğün hem açılımının hem de tesir boyutunun belirleyicisi hükmündedir. Amaç konu ayrımı olmaksızın klasik gelenekteki herhangi bir nazım türü örneğini günümüzün sti­listik dil çözümleme yöntemleriyle işlemektir. Maktel-i Hüseyin anlatım tarzında, didaktik ve lirik dokunuşlarla kurgulanmış Kenzu’l-Mesâ’ib adlı eser, çalışmaya esas olan metindir. Türkiye Türkçe­sine henüz aktarılan bu nüsha Maktel şairlerinden Kumrî mahlaslı Mirzâ Muhammed Takî’nindir. 186 varaklık mersiye türünde söylenmiş nüshanın çözümleme işleminde kullanılan veriler “ayrılık temi” merkezinde sınırlandırılmıştır. Yeni nüshanın tanıtımını yapmak ve şiir dili malzemesinin nesnel açılımlarını sağlayabilmek düşün­cesiyle şiir tümcelerinin stilistik dil kullanımları incelenmiş ve bunlar “sözdizimsel öncelemeler” ekseninde yorumlanmıştır. Sınırlandırma amaçlı belirlenmiş “ayrılık” söylemindeki tümceler ve re­difi ayrıl- eylemi ile kurulu mısra/ beyitler üzerinden öncelemelerin tetkiki gerçekleşmiştir. Bu tetkik sürecinde ayrılık temi içinde kabul edilen tümcelerde yüklem, zamir, edat öncelemeleri yanı sıra anlamdaş, yakın anlamlı, karşıt anlamlı sözler gibi öncelemeler ele alınmış; iç/dış yapıdaki stilistik unsurlar anlam-duygu örgüsü çıkarımlarıyla ortaya konulmuştur. Çalışmada varılmak istenilen Şiir tümcelerinin çok boyutlu yapılarını stilistik dil incelemeleriyle çözümleme çabası sonucunda yaşanmışlıkların aynası alan edebi metinlerdeki derinlikli anlam ve ses güzelliklerini açığa kavuşturma ve böylece dil bilimi çalışmalarına faydalı olabilmektir.
Keywords : Kumrî, ayrılık temi, maktel, mersiye, devrikleme, öncelenen ögeler, stilistik dil