AZERBAYCAN-BAKÜ’DE BULUNAN İNSAN HEYKEL BİÇİMLİ MEZAR TAŞLARI VE ORTA ASYA-AZERBAYCAN-ANADOLU İLİŞKİSİ

Authors : Yunus BERKLİ

Pages : 27-42

View : 11 | Download : 5

Publication Date : 2013-01-16

Article Type : Research Paper

Abstract :Mezar, defin geleneği ve bu gelenekle ilgili ritüeller, ilkel toplumlardan gelişmişmedeniyetlere kadar her devirde anlamını daha da zenginleştirerek önemini korumuştur.Özellikle Türkler arasında ölü kültü pek çok toplumla kıyaslanamayacak kadar anlamlı vezengindir. Araştırmalarda erken dönemlerden başlayarak Türklerin, mezarları üzerine ölüile alakalı özel işaretler, insan veya hayvan biçiminde heykeller diktikleri tespit edilmiştir.Bu özel işaret veya heykellerin benzer örneklerinin Anadolu’nun muhtelif bölgelerinde dekarşımıza çıkması, bu çalışmada Orta Asya Anadolu ilişkisini incelememizi zorunlu kılmıştır.Türklerde mezarlık üzerine figürlü veya heykel formunda mezar taşı dikme geleneği M.Ö.dönemlerden başlayarak Orta Asya’nın bütün bölgelerinde taşıdığı anlamdan dolayı özenleyaşatılmış, aynı anlam bütünlüğü içerisinde günümüze kadar Anadolu, hatta Balkanlardada devam ettirilmiştir. Atalar kültü ile alakalı bu uygulamanın eski gelenekte ölen kişininongunu olarak nitelendirilmesi ile farklı bir anlam kazanmıştır. Bu heykellerin aynı zamandayurdundan uzak gurbette ölen Alpler için de dikiliyor olması, yaşayanlar için de bir saygısebebi oluşturuyordu. Orta Asya’dan gelen köklü bir gelenek olarak bu uygulamanıngünümüzde hem Anadolu’da ve hem de Balkanlarda güçlü bir şekilde yaşatılıyor olması,Türk sanatı ve kültürünün sürekliliğini ispat eden heyecan verici bir tespittir. Anadolu’nunçeşitli bölgelerinde karşımıza çıkan ve şimdiye kadar sadece Anadolu’nun belirli bölgeleriile sınırlı olduğu sanılan bu heykellerin, Türk kültür tarihi açısından büyük bir değer taşıdığıve özel, saygın kişiler için anlamlı bir defin geleneği olduğu bu çalışma ile ortaya konulmayaçalışılmıştır. Gerek yurt dışında ve gerekse yurt içinde çoğu örnek, yerinde görülerekincelenmiş, bölge insanı ile görüşmeler yapılarak birinci elden kaynak oluşturma yolunagidilmiştir. Çalışmanın bir başka yönü de Orta Asya ile Anadolu’daki heykel örnekleriarasında karşılaştırmalar yapılarak, aralarındaki sosyokültürel bağın sağlam temeller üzerinekurulmaya çalışılmış olmasıdır.
Keywords : Heykel biçimli mezar taşı, Türkler, Orta Asya, defin töreni, ongun, Eski Türk inancı