HZ. ALİ CENKNÂMELERİ VE BİR METİN: “ESED İLE ŞÂH-I MERDÂN CENGİ”

Authors : Reyhan Gökben SALUK

Pages : 71-85

View : 11 | Download : 5

Publication Date : 2018-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk edebiyatı tarihinde “dinî-kahramanlık anlatıları” başlığı altında değerlendirilen Hz. Ali Cenknâmeleri; Arap, Fars ve Türk kültürlerinin ortak hazinelerindendir. Cenknâmeler, Hz. Ali’nin savaşlarda göstermiş olduğu kahramanlıkları dile getirdiği için Arap edebiyatı ve İslâm fetihleri tarihi ile ilişkilendirilmektedir. Aynı zamanda anlatılardaki mitolojik-efsanevî ve olağanüstü motiflerin Şehnâme’de bahsi geçen meşhur Rüstem ve onun kahramanlıkları ile bağdaşması, metinlerin İran edebiyatı ve kültürüne has etkileşimler cephesinden de incelenmesini gerektirir. Cenknâmeler; Hz. Ali’nin dürüstlüğü, şecaati, Hz. Peygamber’e bağlılığı ve İslâm’ın bayraktarı olması dolayısıyla övülen, rol-model alınan bir şahsiyet olması ve yeni girilen kültür dairesine mensubiyetin yine Hz. Ali’nin şahsiyetinde anlam bulan fetih ve cihat ideolojisine has göstergeler taşıması dolayısıyla oldukça önemli metinlerdir. Ayrıca bu metinler, Anadolu sahası anlatı geleneğinde XIII. asırdan günümüze dek itibar edilen bir tür olarak artzamanlı bir incelemeyi hak etmektedir. Hz. Ali’nin şahsında Türk’ün seciye ve ahlakını öven bu anlatılarla bağlantılı olduğunu düşündüğümüz ve incelemeye çalıştığımız metin, Millî Kütüphane Yazma Eserler Koleksiyonunda 06 Mil Yz Cönk 221 arşiv numarasıyla kayıtlı bir cönkte bulunmaktadır. Nazım-nesir karışık bir şekilde kaleme alınan bu metinde geçen savaş sahnelerinin, -kesin olmamakla birlikte- Hz. Ali’nin “Hayber’in Fethi”nde göstermiş olduğu kahramanlıklarla benzeştiğini söyleyebiliriz. Bu çalışmada; ilgili metindeki “Hz. Ali’nin aslanla savaşı” motifi üzerinden Siyer-i Nebi ve Havernâme adlı eserlerde yer alan motifler ve bu eserlerdeki Şehnâme etkileri ele alınmaya çalışılmıştır. Eserlerin, Hz. Ali’nin mitolojik ve efsanevî kimliği üzerinden oluşturulan bir anlatı örgüsüyle teşekkül ettiğini söylemek mümkündür. Hem klasik edebiyatımızın hem de halk kültürümüzün ortak malzemesi olarak değerlendirilen Hz. Ali Cenknâmeleri; mezhebî taassubdan uzak bir anlatı üslûbuyla kaleme alınmıştır. Bütün Müslümanların saygı duyduğu Hz. Ali’nin mümtaz şahsiyetini yücelten bir metin diline sahip olması dolayısıyla İslâm âlemini bu birleştirici ve bütünleştirici özellikleriyle kucaklamaktadır
Keywords : dinî kahramanlık anlatıları, Cenknâmeler, Hz Ali, Hz Alinin künyeleri