TÜRKMEN KÜLTÜRÜNDE DEVE VE DEVELERİN PİRİ VEYİS BABA

Authors : Ahmet GÖKÇİMEN

Pages : 219-230

View : 9 | Download : 8

Publication Date : 2016-12-14

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkmenistan’da ve dünyanın çeşitli bölgelerine yayılmış Türkmenlerin hayatında iki hayvanın çok kıymetli bir yeri vardır. Bunlardan biri at, diğeri devedir. Çoğunlukla göçebe bir halde yaşayan Türkmenler, günlük yaşamlarında fayda sağladığı, dayanıklı olduğu, birçok fonksiyonu icra ettiği için deveyi kullanırlar. Yaşamlarına önemli bir destek ve besin kaynağı olan deve, bir kısım Türk dünyası boylarının ortak kültürüne de konu olur. Türkmenlere ve komşu Türk boylarına ait atasözü, masal, efsane ve destan gibi birçok halk kültürü ürününün konusunu deve teşkil eder. Türkmen kültüründe bereket sembolü olan deveyle ilgili birçok inanış da mevcuttur. Mitolojik bir hayvan da sayılabilen devenin Türkmen inanışındaki piri Veyis Baba’dır. Aslında Veyis Baba, tarihi bir şahsiyet olup, Yemenli Müslüman deve çobanı, Veysel KaranÎ’dir. İslamiyeti seçmiş Türk boylarında Hz. Muhammet Peygambere sav duyduğu sevgi ile şöhret bulmuş Veysel KaranÎ çok ilgi görmüş, deve çobanı olduğu için develerin iyesi koruyucusu sayılmıştır. Birçok Türk boyunda iye işlevi ile görülen Veysel KaranÎ adı, Türkmenlerde Veyis Baba, Kırgızlarda Oysul Ata ve Kazaklarda Oysıl Qara şeklinde kullanılır. Türk dünyasında develerin koruyucusu olarak Veyis Baba’nın adı ve temel işlevi hemen hemen aynıdır. Ancak bazı Türk boylarında Türkmen ve Kazaklarda olduğu üzere, kendilerine özgü coğrafi farklılıklardan ötürü, deveyle alakalı şekillenen kültürde ayrışmalar görülür. Bu incelemede, Türkmenlerde ve komşu Türk boylarında deve adı karşılığında kullanılan kelimelerin ne olduğu ve develerin iyesinin adları belirtildikten sonra Türkmen atasözleri ve efsaneleri başta olmak üzere kültürdeki yeri değerlendirilmiştir
Keywords : Türkmen, Türkmen kültürü, deve, Veyis Baba