SELÇUKLU VE ERKEN OSMANLI DÖNEMİNDE VEFÂİYYE TARİKATI

Authors : Haşim ŞAHİN

Pages : 39-54

View : 9 | Download : 6

Publication Date : 2014-07-11

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye Selçuklu ve erken Osmanlı devri tasavvuf düşüncesinin şekillenmesinde en belirleyicitarikatlardan birisi olan Vefâiyye XI. asırda Irak’ta yaşadığı bilinen Tacü’l-Ârifîn SeyyidEbu’l-Vefâ el-Bağdâdî ö. 501/1107 tarafından kurulmuştur. Tarikat, ilerleyen dönemdeIrak, Suriye ve Anadolu’yu içine alan geniş bir coğrafyada etkili olmuştur. Vefâiyye tarikatınıAnadolu’nun bilhassa orta ve doğusundaki kısımlarda yaşayan Türkmen zümreleri arasındapopüler hale getiren şahsiyet, günümüz Alevi geleneğinde de büyük saygı gören DedeGarkın’dır. Onun halifelerinden Baba İlyas el-Horasânî de şeyhi gibi konargöçer Türkmenve Kürt aşiretleri arasında büyük itibar kazanmış, bununla birlikte Türkiye Selçuklu yönetiminekarşı çıkardığı meşhur Babâîler İsyanı ile adını daha fazla duyurmuştur. Selçuklu yönetiminisiyasi bakımdan zor durumda bırakan bu isyan kanlı bir şekilde bastırılınca, isyanakatılan Vefâî dervişler de devlet tarafından sıkı bir takibata uğrayınca uç bölgelerinde bulunan,Selçuklu merkezî otoritesinin daha zayıf olduğu Türkmen beyliklerinin topraklarınakaçmışlar, faaliyetlerini bu beylikler bünyesinde sürdürmüşlerdir. Vefâîyye XIV. asırdanitibaren Osmanlı topraklarında da temsil edilmiştir. Tarikatın Osmanlı topraklarındaki ilktemsilcisi Şeyh Edebalı’dır. Bu zâtın beyliğin kurucusu Osman Gazi’nin kayınpederi olmasıtarikatın Osmanlı Beyliği’nin kuruluşundaki etkisini görmek açısından önemlidir. Vefâiyyesonraki yıllarda Geyikli Baba, meşhur Osmanlı tarihçisi Aşıkpaşazâde ve onun damadıSeyyid Velâyet tarafından Osmanlı coğrafyasında temsil edilmiştir. Tarikat, tıpkı Erdebiliyyegibi başlangıçta sünnî bir karakter arz ederken, bilhassa göçebe Türkmen zümreleri arasındayayılmasından sonra gayrisünnî bir yapıya bürünmüştür. Bununla birlikte Aşıkpaşazâde veSeyyid Velâyet örneklerinde görüldüğü üzere Osmanlı klasik döneminde hâlâ Sünnî geleneğitemsil eden şeyhlerin mevcudiyeti de bilinmektedir.
Keywords : Seyyid Ebul Vefâ el Bağdâdî, Dede Garkın, Babâiler İsyanı, Şeyh Edebalı, Seyyid Velâyet, Menâkıb ı Tâcül Ârifîn