MUTASAVVIF VE BİLGE ŞAİR MAHTUMKULU FİRÂKÎ’NİN TÜRKMENİSTAN DÎVÂN NEŞİRLERİNDE BULUNMAYAN ŞİİRLERİ

Authors : Emrah Yılmaz

Pages : 217-246

Doi:10.60163/tkhcbva.1492160

View : 47 | Download : 53

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :12 Eylül 2023 tarihinde BM Genel Kurulu’nun 78. oturumunda alınan kararla 2024 yılının UNESCO tarafından “Mahtumkulu Firâkî’nin Doğumunun 300. Yılı” olarak ilan edilmesi ve Türkmenistan Yazmalar Enstitüsü’nde bulunan yaklaşık 80 el yazmanın Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınması; mutasavvıf ve mütefekkir bir kişiliğe de sahip olan şairin edebî mirasının bilim çevrelerince yeniden incelenmesine imkân sağlamıştır. Bu bağlamda konuya ilişkin bilimsel hazırlıklar, Türkmenistan’ın basın ve yayın kurumları tarafından bir yıl öncesinden başlamış olup gerek yurt içinde gerek yurt dışında gerçekleşen muhtelif etkinlikler ve şairin hayatını konu alan belgesel çekimleri ile devam etmektedir. Ülkemizde de şair hakkında bu yılın ilk beş ayında üç kitap ve bir özel sayı yayımlanmıştır. Makalede; şairin edebî mirası üzerinden tasavvufî yönüne ve bağımsız Türkmenistan Cumhuriyeti’nin fikri temellerine, eğitim gördüğü medreselere, el yazmalarına değinilmiştir. Özellikle belirtmek gerekirse bu çalışmanın ana eksenini, Mahtumkulu’nun henüz Türkmenistan dîvân neşirlerinde yayımlanmamış olan şiirleri oluşturmaktadır. TÜBİTAK’ın desteğiyle alan araştırması yapılmış ve bu kapsamda Semerkant, Buhara, Hive ve Andican gibi Türk-İslam medeniyetinin önemli kültür merkezlerden pek çok bilgi ve belgeye ulaşılmıştır. Bu seyahatler neticesinde şairin Fergana bölgesindeki Andican Cuma Medresesi’nde eğitim aldığına dair kayıtlar tarafımızdan tespit edilmiştir. Karakalpakistan’ın Bîrûnî ilçesine bağlı Mahtumkulu Köyü’nde ikamet eden Yagşıgeldi Seyitniyazov ve Harezmli yazar Qurbon Muhammadrizo gibi önemli kaynak kişilerle görüşülmüş ve şairin gezdiği muhtemel yerleri gösteren haritalar elde edilmiştir. Ayrıca Özbekistan sahasında yapılmış akademik çalışmalar dikkatle incelenmiş ve şairin Türkmenistan’da bilinmeyen 58 şiirine ulaşılmıştır. Divanlar üzerinde yapılan karşılaştırma esas olarak Türkmen Türkçesinde iki cilt hâlinde yayımlanan “Magtymguly. Eserler Ýygyndysy” adlı kaynak ile Özbek Türkçesinde neşredilen “Bulbul Nolasi”, “Maxtumquli (Turkmaniston): Saylanma”, “Maxtumquli She’rlari”, “Dunyo O‘tib Boradir”, “Sharq Mumtoz She’riyati Durdonalari-Maxtumquli Dunyo O‘tib Boradir” adlı çalışmalar üzerinden yapılmıştır.
Keywords : Mahtumkulu Dîvânı, bilinmeyen şiirler, el yazmalar.