RUM ERENLERİ HACI BEKTAŞ VELÎ’YE NE AD VERDİLER? -HACI BEKTAŞ VELİ VELÂYETNÂME’SİNDE GEÇEN AKTARMAÇ KELİMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Authors : Burçin Özdemir

Pages : 1-18

Doi:10.60163/tkhcbva.1523138

View : 136 | Download : 110

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Hacı Bektaş Velî’nin ailesi, nesebi, doğumu, keşif ve kerametlerine dair en geniş kapsamlı eser yazma eser kayıtlarında Velâyetnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî ve Menâkıbnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî isimleri ile yer almaktadır. Bektaşî tarikatının kurucu lideri olan Hacı Bektaş Velî’nin nesebi, özellikle peygamber ailesine mensup bir seyyid olarak tanıtılması, Ahmet Yesevî’nin vazifelendirmesi ile Rum topraklarına kutup makamında mürşit olarak gitmesi, Rum erenlerine birçok kerametler göstermesi gibi konuları ihtiva eden Velâyetnâme metni, halk kitleleri nezdinde Hacı Bektaş Velî’nin karizmatik şahsiyetinin daha da önem kazanması ve insanların tarikata olan bağlılığının artmasında hiç şüphesiz çok etkin bir rol oynamıştır. 15. yüzyıl sonları ile 16. yüzyıl başlarında kaleme alınan eserin müellifi hakkında ihtilaflar olsa da genel kanı Firdevsî-i Rûmî olduğu yönündedir. Hem Velâyetnâmelerde hem de Hacı Bektaş Velî ile ilgili diğer bazı eserlerde Hacı Bektaş Velî için “Kutbu’l-aktâb, Sultânu’l-evliyâ, Burhânu’l-asfiyâ, Envâru’l-yakîn, küşâde-i bâb-ı hikmet, ser-çeşme-i nûr-ı dîn, Kutb-ı Rabbânî, Sultânu’lârifîn” gibi bazı adlandırmalar / lakaplar verilmiştir. Bu lakapların hepsi Arapça terkiplerden oluşmaktadır. Bunlardan başka Hacı Bektaş Veli’nin Rum erenlerine keramet gösterip onları kendisine bağlaması üzerine Rum erenleri, Hacı Bektaş Velî’ye Türkçe bir kelime olan Aktarmaç ismini vermişlerdir. Bu çalışmada Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesinin bazı nüshalarında geçen Aktarmaç kelimesi üzerinde durulacaktır. İncelenen on sekiz nüshanın dokuzunda kelime, Aḫtarmac / Aḫtarmacı / Aḳtarmac / Oḫtarmac biçiminde tespit edilmiştir. Kelimenin nüshalara göre varyantlaştığı görülmüştür. Kelimenin fiili olan aḫtar- / aḳtar- biçimleri tarihi dil metinlerinde semantik açıdan karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Söz konusu fiilin Velâyetnâme nüshalarında ‘gönlünü döndürmek, kendine bağlamak’ gibi anlamlara geldiği, Velâyetnâme’de bu fiilin tasavvufî bir terim olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Aḫtar- / aḳtar- fiilinden -mac ekiyle türetilen Aḫtarmac / Aḫtarmacı / Aḳtarmac / Oḫtarmac kelimesinin ‘yola döndüren, kendine bağlayan, manevi rehber’ gibi tasavvufi anlamlarına işaret edilmiştir. Bu çalışmada Aktarmaç kelimesi, Arapça ‘mürşit’ kelimesinin Türkçe karşılığı olarak teklif edilmiştir
Keywords : Alevî-Bektaşî Edebiyatı, Hacı Bektaş Veli, Velâyetnâme, Aktarmaç, aktar- fiili