1908-1914 TARTIŞMALARI: NASIL BİR ADEM-İ MERKEZİYETÇİLİK?
Authors : Merve Ünal Açıkgöz
Pages : 391-428
Doi:10.30915/abd.1442824
View : 79 | Download : 131
Publication Date : 2024-07-26
Article Type : Research Paper
Abstract :Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren güçlü bir merkeziyetçi politika izlemiş ve ülke topraklarının genişlediği dönemde dahi bu ilkeden ödün vermemiştir. Bunun yanında ise bünyesinde barındırdığı farklı milletlere dini referansla bazı ayrıcalıklar tanınmıştır. Gayrimüslimlere tanınan bu ayrıcalıkları merkeziyetçi sistemin istisnası ve adem-i merkeziyetçilik olarak tanımlayanlar olmuştur. Tanzimat dönemiyle birlikte klasik devlet sisteminde önemli değişimler yaşanmıştır. Özellikle idari, sosyal, ekonomik ve hukuksal alanda yaşanan değişimler Batıdaki düşünce akımlarının etkisinde ortaya çıkmıştır. Meşrutiyet rejimine geçilmesi ve anayasanın yapılması da bunun bir sonucudur. Ancak kısa süren anayasal dönem padişaha ve baskıcı yönetimine karşı güçlü bir muhalefetin doğmasına neden olmuştur. Padişah II.Abdülhamit’in istibdadını ortadan kaldırmak için bir araya gelen Jön Türkler, çareyi yeniden meşrutiyetin ilanında görmüşlerdir. Ancak toplumun içinde bulunduğu durumdan kurtulmak için rejim değişikliğini tek başına yeterli görmeyen Prens Sabahattin ortaya koyduğu adem-i merkeziyetçilik ve teşebbüs-i şahsi fikirleri ile dönemin ileri gelen düşünürlerinden olmuştur. Osmanlı toplumunun her manada yeniden kalkınmasının cemaatçi toplumdan bireyci topluma geçiş ile mümkün olacağını belirtmiştir. Fikirleri nedeniyle döneminde İttihatçılar tarafından eleştirilmiş hatta bölücülükle suçlanmıştır. Merkeziyetçilik-adem-i merkeziyetçilik ilkelerinden hangisine ağırlık verilmesi gerektiği günümüzde dahi tartışılmaktadır. Yerel yönetimlerle ilgili yapılan düzenlemeler bunların güçlendirilmesini amaç edinmekle birlikte eleştirileri de beraberinde getirmektedir. Bu çalışmanın amacı geçmişte yaşanan tartışmalardan hareketle bugüne yeni bir ışık tutmaya çalışmaktır. Çalışmamız Prens Sabahattin’in adem-i merkeziyetçilik kavramını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Prens Sabahattin’in adem-i merkeziyetçilik kavramına yüklediği anlam ve buna karşı yöneltilen eleştiriler irdelenmiştir.Keywords : Prens Sabahattin, Adem i Merkeziyetçilik, Teşebbüs i Şahsi, Jön Türkler, Meşrutiyet