TUVA TÜRKÇESİNDE SON ÇEKİM EDATLARININ TAMLAYICILARINA YÜKLEDİKLERİ ROLLER (ışkaş, deg, deeş, -bile, hire)

Authors : Tuğba Sarikaya Aksoy

Pages : 95-111

Doi:10.56387/ahbvedebiyat.1384938

View : 69 | Download : 65

Publication Date : 2023-12-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Edatlar cümlede öbek yapı oluştururken bağımlı öğe olarak isim, zamir veya fiil soylu sözcüklerden oluşmuş tamlayıcıları seçer. Edat öbekleri kendilerine belirli sözdizimsel roller belirler ve kendisine bağlı olan zorunlu öğeye yani tamlayıcısına çeşitli anlambilimsel roller yükler. Bu çalışmada edatların tamlayıcılarına yükledikleri sözdizimsel roller bağlantılı dilbilgisi ve istem kuramı çerçevesinde; anlambilimsel roller ise durum dilbilgisi ve üretici dönüşümsel dilbilgisi kuramının alt başlıklarından yönetme ve bağlama kuramı içerisinde ele alınan rol kuramı çerçevesinde incelenmiştir. Tuva Türkçesinde çok sayıda son çekim edatı bulunmaktadır. Son çekim edatları kendilerinden önce ve sonra gelen sözcüklerle bir tamlama oluşturmakta ve cümle içinde belirli bir işlevi yerine getirmektedir. Her bir edatın sahip olduğu sözdizimsel ve anlambilimsel rol bağımlı biçimbirimlere göre farklılık gösterir. Bu yüzden bir edat çok sayıda sözdizimsel ve anlambilimsel role sahip olabilir. Bu durum da ancak bağlam içinde çözülür. Bu çalışmada Tuva Türkçesinde ışkaş, deg, deeş, -bile ve hire son çekim edatlarının tamlayıcılarına yükledikleri sözdizimsel ve anlambilimsel roller belirtilen kuramlar temelinde, gramer kitapları, sözlükler ve edebî metinlerden seçilen örnek cümleler üzerinden incelenmiştir. İncelenen her bir edat bölümünün sonunda edatın anlamı, işlevi, tamlayıcı türü, sözdizimsel rol ve anlambilimsel rol başlıklarından oluşan bir tablo sunulmuştur. Böylece incelenen edatların her bir özelliğinin açık ve toplu bir şekilde görülmesi amaçlanmıştır.
Keywords : edat, Tuva Türkçesi, sözdizimi, anlambilimi, rol