AFGANİSTAN SAHASI TAHAR İLİ ÇAĞDAŞ ÖZBEK ŞİİRİNDE ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN BİÇİM BİLGİSEL İZLERİ

Authors : Najibullah BİGZAD

Pages : 122-130

Doi:10.30563/turklad.823192

View : 14 | Download : 5

Publication Date : 2021-06-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Afganistan, yüzyıllardır Türklerin yaşadığı ve büyük devletler kurduğu bir ülkedir. Ülkenin kuzey bölgesi kadim bir Türk coğrafyası sayılır. Bölgede hâlen yoğun olarak Türk boyları insert ignore into journalissuearticles values(Özbekler ve Türkmenler); yaşamaktadır. Afganistan nüfus idaresi başkanlığının verdiği rakamlara göre ülkede Peştun ve Taciklerden sonra üçüncü büyük etnik grup olan Özbek Türkleri, 18. yüzyıldan itibaren hâkimiyetin Peştunlara geçmesiyle uygulanan baskılar ve ülkedeki iç savaşlardan dolayı ana dillerinde eğitim görememişler. Bu süreç Afganistan Türkleri için karanlık bir dönem olarak nitelendirilebilir. Ancak, Afganistan Özbekleri özel medreselerde aldıkları dinî eğitimlerinin yanı sıra Ali Şîr Nevâî, Baba Rahim Meşreb ve Sûfî Allahyâr gibi Çağatay dönemi şair ve ediplerinin eserlerini okumayı ihmal etmemiş, böylece Çağatay Türkçesinin yazı geleneğini yazı sistemlerinde esasen şiirde canlı tutmayı başarmışlardır. Bu çalışmada, Afganistan sahası Tahar ili çağdaş Özbek şiirinde Çağatay Türkçesinin biçim bilgisel izleri araştırılmıştır. Bu amaçla, Tahar ili çağdaş Özbek şiirleri taranarak Çağatay Türkçesinin biçim bilgisel özellikleriyle karşılaştırılmış, Tahar ili çağdaş Özbek şiirinin birçok noktada, hâlen Çağatay Türkçesinin bazı biçim bilgisel izlerini taşıdığı tespit edilmiştir. Söz gelimi; Klasik Çağatay Türkçesindeki “-bAn” zarf-fiil eki, “içre, üzre, ara” gibi bazı son çekim edatları, “-A+dur” şimdiki zaman eki gibi bazı biçim bilgisel özellik, hâlen arkaik unsur olarak Tahar ili çağdaş Özbek şiirinde varlığını devam ettirmektedir. Söz konusu özellikler dikkate alındığında, Afganistan sahası çağdaş Özbek Türkçesinin edebî alanda esasen şiirde Çağatay Türkçesinin yazı geleneğini sürdürdüğü açıkça iddia edilebilir.
Keywords : Tahar İli Çağdaş Özbek Şiiri, Çağatay Türkçesi, Biçim Bilgisel Özellik, Arkaik Unsur