TÖLÖGÖN KASIMBEKOV’UN ESERLERİ ÖRNEĞİNDE KIRGIZ TÜRKÇESİNDE NE…NE… BAĞLACININ İŞLEVLERİ

Authors : Meder SALİEV

Pages : 91-104

Doi:10.30563/turklad.1213626

View : 27 | Download : 39

Publication Date : 2023-06-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada “ne…ne…” bağlacının Kırgız Türkçesinde kullanım özellikleri üzerinde durulmuştur. İncelediğimiz kaynaklarda “ne…ne…” bağlacı, Kırgız yazı dilinde yaygın olarak kullanılmamakla birlikte daha çok Kırgız Türkçesinin güney ağızlarında kullanıldığı belirtilmektedir. Kırgız Türkçesinde yazılmış olan yeni metinlerde “ne…ne…” bağlacının örneklerine rastlanmadığından bu çalışmada Tölögön Kasımbekov tarafından kaleme alınmış olan “Kelkel” ve “Sıngan Kılıç” adlı iki tarihî romanı içerisinde yaygın olarak kullanılan “ne…ne…” bağlacının geçtiği cümleler tespit edilmiştir. Tespit ettiğimiz cümleleri incelediğimizde “ne…ne…” bağlacının hiçbiri anlamının yanında cümle içerisinde karşılaştırılan unsurlardan “biri” ve “hepsi” ifadesini taşıyan “hem…hem…”, “da…de…”, “ya…ya…” ve “mı…mı…” görevinde de kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca, “ne” bağlacının kullanımı ve kökeni ile ilgili yapılan çalışmalarda geçen değerlendirmelerle ilgili kısa bilgiler de verilmiştir. Bu çalışmalarda “ne” bağlacının kökeniyle ilgili kimi araştırmacılar Farsça kökenli olarak değerlendirmişken kimi araştırmacılar Türkçe olarak değerlendirmişlerdir. Yudahin, Kırgız Türkçesinde iki farklı “ne…ne…” bağlacının kullanıldığını, bunlardan birinin Farsçadan geçmiş olan “ne” bağlacı olduğunu ve diğerinin de Türkçedeki “ya…ya…” anlamında kullanılan “ne” bağlacı olduğunu belirtmiştir. Radloff ise Türkçenin kuzey lehçelerinde “ne…ne…” bağlacının kullanıldığı cümlelerin sonunda yüklemin olumsuzluk eki ile birlikte kullanıldığını, güney lehçelerinde ise Farsçada olduğu gibi “ne…ne…” bağlacının kullanıldığı cümlelerin yükleminin olumlu olarak yazıldığını dile getirmiştir. Murataliyev, bu bağlacın kökeniyle ilgili Farsça olduğunu belirtmekle birlikte Kırgız Türkçesine Özbek ve Tatar Türkçesi aracılığıyla geçtiğini belirtmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak romanlardan “ne…ne…” bağlacının geçtiği cümleleri incelediğimizde yüklemlerinin çoğunun olumsuzluk eki aldığı tespit edilmiştir. “Ne…ne…” bağlacının bulunduğu cümlelerde fiilin ister olumlu, ister olumsuz olabilmesi ile ilgili çalışmanın devamında Deny ile Ediskun’un görüşlerine geniş bir şekilde yer verilmiştir.
Keywords : Kırgız Türkçesi, ne…ne… bağlacı, karşılaştırma edatları, Sıngan Kılıç, Kelkel romanı