TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ÇERÇEVESİNDE YAZINSAL BİR METİN ÇÖZÜMLEME ÖRNEĞİ OLARAK REFİK HALİT KARAY’IN GARİP BİR HEDİYE’Sİ

Authors : İlker AYDIN, Gülşen TORUSDAĞ

Pages : 109-134

Doi:10.7884/teke.340

View : 12 | Download : 10

Publication Date : 2014-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Altmışlı yıllardan itibaren ‘metin çözümlemesi’ alanında çeşitli yöntemler geliştirilmiş; kuramsal yaklaşımlar ve çeşitli metinler üzerinde gerçekleştirilen uygulamalar metne yeni açılardan bakılabileceğini göstermiştir. Tümce ötesi dilbilim çalışmalarıyla başlayan bu kuramsal yaklaşımlardan metindilbilim, kendine özgü araştırma yöntemleri geliştirmiştir. Metindilbilimin ‘bağlaşıklık, bağdaşıklık, amaç, durumsallık, kabul edilebilirlik, bilgisellik, metinler arası ilişki’ gibi metinsellik ölçütleri vardır. Bu ölçütlerden ‘bağlaşıklık’ ve ‘bağdaşıklık’, metindilbilimsel incelemelerde ana yapıyı ortaya koymada en çok başvurulan ölçütlerdendir. Bağlaşıklık metnin küçük ölçekli yapısıyla yani, ardışık sözceler arasındaki dilsel bağıntılar ile ilintiliyken, bağdaşıklık metnin büyük ölçekli yapısıyla yani, metindeki sözcelerin anlamsal bir bütünlük içinde algılanmasını düzenleyen mantıksal bağıntılar ile ilintilidir. Yazınsal metinler dilin en güzel kullanım örneklerinin sergilendiği metinlerdir. Diğer metin türlerinden farklı olarak daha dolaylı ve örtük bir dilin kullanıldığı, ilk okunuşta çözümlenemeyen özel bir anlam zenginliğine sahip metinlerdir. Bir yazınsal metin örneği olarak öyküler, bir oturuşta okunacak kısalıkta, az sözcükle çok şeyin anlatıldığı özlü metinlerdir. Öyküde, yaşanmış ya da yaşanabilecek şekilde tasarlanmış olaylar, kişilere bağlı olarak belli bir uzam ve zaman içinde anlatılır. Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahne aracılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yer vermesi gibi özelliklerle roman ve diğer anlatı türlerinden ayrılır. Öyküler, yazarının yazmadığı ya da yazamadığı şeyleri derin yapılarında simgesel alt yapılarla ifade eden metin türleridir. Bu yüzden bir öykü metnini okuma, yazar tarafından kodlanmış olan metnin kodunu çözme eylemine karşılık gelmektedir. Okuma etkinliğini gerçekleştiren kişi, kendi dünya bilgisine paralel olarak metni anlamlandırırken metin çözümleme kuramlarının ortaya koyduğu metni anlamlandırma yöntemlerinden yararlanacaktır. Böylece okuyucu, yazarın amacına uygun olarak oluşturduğu metnin anlamsal ve estetik kodunu çözebilecek ve onunla doğrudan iletişime geçebilecektir. Öyküler, dil öğretiminde araç olarak kullanılabilecek, kendine özgü estetik ve teknik yapısı olan metin türleridir. Türkçe öğretiminde, dilimizin estetik kullanım örneklerinin sergilendiği, kültürel dokumuzu yansıtan, iyi kurgulanmış özgün metinlerle öğrencilerin yüzleşmeleri ve metindilbilimsel yöntemlerle bu metinleri okuyup yorumlayabilmeleri önemlidir. Metindilbilim, bunların algılanıp metin örgüsü dahilinde yorumlanabilmesi için bir takım ipuçları sunar. Metni algılayabilen öğrenci okuduğundan zevk alır, olay örgüsüne yönelik oluşan merak duygusu onda okuma isteğini artırır. Ayrıca metinlerin kısa olması da öğrencilerin okuma etkinliğine katılmalarını arttırıcı bir özelliktir. Yazınsal olmaları itibariyle de kendilerine özgü dilsel yapılar ve biçemsel özellikler barındırmaktadırlar. Örneğin, sözcüklerin düz anlamlarının yanı sıra simgesel yan anlamlarının, söz sanatlarının çokça kullanıldığı metinler olmaları öğrencilerin dilin farklı kullanım biçimleri ile karşılaşmalarını sağlayacak, sözcük dağarcıklarını artıracaktır. Buna paralel olarak öğrenci kendini sözlü ve yazılı olarak daha iyi ifade edebilecektir. Bu bağlamda bu çalışmada, Anadolu’daki sürgün hayatının izlerini taşıyan Memeleket Hikayeleri adlı öykü kitabıyla ünlenen ve Türk edebiyatının Anadolu’ya açılmasına öncülük etmiş olan Refik Halit Karay’ın Garip Bir Hediye adlı öyküsü metindilimsel bir çözümleme örneği olarak ele alınmıştır. Öyküde, Feridun maddi sıkıntılar içerisinde yaşayan bir savaş gazisidir. Cepheden dönerken bir Yahudi’yi ölümden kurtarır. Yahudi kendisine kıymetli olduğunu söylediği bir tıraş fırçası hediye eder. Satacak bir şeyi kalmayan Feridun tıraş fırçasını satmaya karar verir. Fırçanın maddi bir değerinin olmadığını öğrenen Feridun onu camdan aşağı fırlatır. Kırılan fırçanın sapından iki tane kıymetli pırlanta çıkar. Öykü çözümlenirken öncelikle metnin temel unsurlarına yönelik örnek bir ölçek oluşturulmuş, sonra bu ölçek dahilinde metin okunmaya ve yorumlanmaya çalışılmıştır. Metin çözümlenirken, metnin yüzey yapısındaki yineleme, eşdizimsel örüntüleme, gönderim, değiştirim, eksiltili yapı gibi bağlaşıklık unsurlarından hareketle, metnin derin yapısındaki anlam katmanlarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma, aynı zamanda bir bütüncül okuma örneği olarak da sunulmuştur. Makale üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, öykü ‘küçük ölçekli yapı’ unsurları bakımından değerlendirilirken, ikinci bölümde ‘büyük ölçekli yapı’ ölçütleri bakımından ele alınmış, üçüncü bölümde ise metnin derin yapıdaki anlam katmanlarına yönelik bütüncül bir okuma yapılmaya çalışılmıştır. 
Keywords : Turkish teaching, Textlinguistics, Cohesion, Coherence