POST-YAPISALCI BİR YAKLAŞIMIN YAPISÖKÜMÜ KADIN DENGBEJLER VE ANLATILARI

Authors : Songül Çakmak

Pages : 57-80

View : 52 | Download : 67

Publication Date : 2024-11-10

Article Type : Research Paper

Abstract :Dengbeji, Kürt kültürüne özgü, kendine has söyleme şekli olan bir müzik aktarım formudur. Kadın-erkek aktarımcıya dengbej, anlatılan aktarıma ise dengbeji denir. Dengbejlikte aslolan Kürtçe şarkı söylemek değildir. Özel bir anlatım tekniği ve söyleme biçimine sahip bu aktarımda, genellikle resitatif söylem önem arz eder. Kadın ve erkeklerde farklı aktarım pratiklerine sahip olan bu müziğin, aktarımdaki başarısından ötürü kadınların önemli rollerinin olduğunu göstermektedir. Kadın Dengbej/stranbejlerin erkek diliyle ataerkil toplumlarda kendini kabul ettirmeye çabalaması ve mücadelesi uzun yıllardır varlığını devam ettirmektedir. Kadın olarak kendi içinden gelen bu lirik ezgili aktarımların, erkek dengbej tarafından toplumsal bir değere dönüşmesi yapısökümün bu dilden okunmasını gerektirmektedir. Kadın, varoluşundan bu yana mevcut toplumsal yapının her aşamasında ötekileştirilmiş ve cinsiyet ayrımcılığının “öteki”si olmuştur. Kadın bu sistemin içinde kendini ne kadar kabul ettiriyor ve anlatılarıyla varlığını nasıl ortaya koyabiliyor? Hipotezinden yola çıkarak kadın müzikal aktarımları irdelenmiştir. Bu aktarımlar; destan, hikâye, ağıt, ninni, olay vb. türündeki aktarımların söylem/psikolojik analiz bakımından incelenip yapısöküme uğrayan yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, kadın aktarımı türleri, en baskın nitelikleriyle ele alınarak anlatıya cinsiyet kazandıran sözlerin tematik özellikleri incelenmiş, yapısöküme uğrayan sözler yorumlanmıştır. Bunun için sözlü görüşülen Dengbej/stranbej kadınlarla, anlatıları arasındaki bağlantı sorulan sorularla ve gözlem neticesinde saptanmaya çalışılmış, analiz yapabilmek için anlatılar video olarak kayda alınmıştır. Kayıtlar, beden hareketlerinden tutun söylemin ve hareketin anlamlarına kadar çözümlenmiş, etnolojik bağlam, söylem analizleri ışığında yorumlanmıştır. Yorumlanan müzikal aktarımların sözleri, cinsiyet üzerinden yapısöküme uğrama durumları ele alınarak belirlenmiş ve söylem/psikolojik analiz yöntemiyle hangi temalarda ifade edildiği saptanmıştır. Sonuç olarak denilebilir ki kadın anlatıların tematik yapısı ve erkek cinsiyetini yücelten argümanları dolayısıyla anlatıyı erkek yaratımı durumuna getirmekte, yapısökümsel analiz neticesinde kadının erkek gömleği içinde kadınsı niteliklerinin bu yöntemle açığa çıkabileceği görülmektedir.
Keywords : dengbej stranbej, postyapısalcı yaklaşım, yapısöküm, anlatı, kadın, söylem, psikolojik analiz, toplumsal cinsiyet