Anadolu’daki Samut Lakaplı Mutasavvıflar: Türbe, Tekke veya Zâviyeler Bağlamında Anadolu Samudîliği

Authors : Gökhan Yurtoğlu

Pages : 9-21

Doi:10.16971/vakiflar.1536454

View : 180 | Download : 149

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, Anadolu’daki Samut lakaplı mutasavvıflar ile onların vasıtasıyla vücuda getirilen türbe, tekke veya zâviyelerin tarihi sürecini ele almaktadır. Yapılan çalışmalarda Mısır’da bulunan Samudî Tarikatı ile Anadolu Samudîleri arasındaki ilişki muğlaklığını korumaktadır. Her ne kadar Anadolu’daki Samudîlerin Mısır’daki Samudî Tarikatı’ndan etkilenmiş olduğu düşünülse de Hacı Bektaş Veli’nin kendi halifesine Samut ismini/lakabını vermesiyle beraber Anadolu Samudîliğinin temellerinin atıldığı söylenebilir. XIII. yüzyıldan itibaren Hacı Bektaş Veli’nin halifesi Hızır Samit ile başlayan Anadolu Samudîliğinin tarihî süreci XIV. yüzyılda Horasan’dan gelenlerin Samut ismini/lakabını benimsemeleriyle devam etmiştir. XV. yüzyıla gelindiğinde Kara Samut, Zincirli Samut ve Yünlü Samut gibi önemli figürlerin ortaya çıktığı görülmektedir. Söz konusu Samut lakaplı mutasavvıfların Timur ile temas ettikleri ve bazılarının Timur ile beraber Anadolu’yu dolaştıkları bilinmektedir. Bu durum Timur’un Anadolu Seferi sırasında izlediği güzergâh üzerinde bulunan Sivas, Ankara, Uşak ve İzmir’deki Samut Dede/Baba isimli tekke veya zaviyelerin bu dönemde kurulmuş olabileceği fikrini kuvvetlendirmektedir. Anadolu’daki Samut lakaplı mutasavvıfların hem soysal hem de tasavvufî bağlamda uzun bir süre boyunca faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Anadolu’daki Samut lakaplı mutasavvıfların faaliyetleri ve onlara ait türbe, tekke veya zâviyelerin tarihi süreçleri arşiv kaynaklarına, velâyetnâmelere, kroniklere ve telif-tetkik eserlere yansıyan bilgiler ışığında ele alınmıştır.
Keywords : Samut Baba, Samudîlik, Bektaşîlik, Hacı Bektaş Veli, Hızır Samit