İlk Dönem Tefsirlerinde Rab Kelimesine Yüklenen Anlamlara Arap Şiirinden İstişhad Örnekleri

Authors : Abdullah Sevgi

Pages : 410-433

Doi:10.32955/neu.istem.2024.10.2.03

View : 178 | Download : 118

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Kur’an’ın nazil olmaya başladığı ilk dönem Arap toplumu, Allah’a inanıyor ve Allah’ın her şeyin sahibi ve yaratıcısı olduğunu kabul ediyordu. Günlük konuşmalarında hem Allah hem de Allah’tan başka varlıklar; mesela melekler, hükümdarlar, putlar ve bazı kabile reisleri için Rab ismini kullanıyorlardı. Kur’an’dan anladığımız kadarıyla ilk dönem, Arap müşrikleri gökleri ve yeri yaratan, güneşi emre amade kılan, rızık veren, hayat veren, yüce arşın sahibi ve âlemlerin Rabbinin Allah olduğuna inanıyorlardı. İlk nazil olan 30 sûrede “Allah” isminin 20 defa, “Rab” isminin ise 44 defa geçmesi, Arapların Rab ismini çok iyi bildiğini göstermektedir. Rab ismini izafetsiz bir şekilde sadece Allah için kullanırken başka varlıklar için tamlamayla kullanıyorlardı. Bu dönemde Kur\\\'an, Arapların çok iyi bildiği “Rab” ismini kullanmak suretiyle onlara ilahi mesajını ulaştırmıştı. Diğer ilahi kitaplar gibi Kur’an da ilk muhataplarının dilinde nâzil olmuş ve onların anladığı kelime ve kavramlarla kendilerine hitap etmiştir. Allah’ı tanımak, O’nun hakkında doğru bilgi sahibi olmak ancak Kur’ân-ı Kerîm’de kendisini tanıttığı isim ve sıfatları bilmekle mümkündür. “Rab” ismi de Kur’an’da “Allah” lafzından sonra en çok kullanılan, ulûhiyeti tanımlayan ve bütün mahlûkatla ilgisi olan bir isimdir. Kur\\\'an\\\'da 971 defa geçen “Rab” isim sıfatı 964 yerde doğrudan Allah\\\'a nispet edilmektedir. Rab isminin Kur’an’daki bu yaygın kullanımı ve diğer esmâ-i hüsnâ, özellikle Azîz, Ğafûr, Rahîm, Raûf, Tevvâb, Ğanî ve Vedûd ile birlikte kullanılması bu ismin önemini artırmaktadır. Bu ismi anlamak aynı zamanda diğer esmâ-i hüsnâ’yı da anlamayı kolaylaştırmaktadır. Bu ismin anlamını ortaya çıkarabilmek için ilk dönem tefsirlerine ve Arap şiir divanlarına başvurmak gerekir. Biz de bu makalede, “Rab” kelimesinin Kur’an’da ifade ettiği anlamların delillerini, Kur’an’ın ilk muhatapları olan Arapların şiirinde bulmaya çalıştık. Bunun için kadim tefsir kaynaklarına ve ilk dönem Arap şiir divanlarına başvurduk. Erken dönem şiirleri, sahipleri ve ortaya çıkış tarihleri, şiirin sözlü rivayet yoluyla Abbâsî çağına ulaşma şekli ve Arap şiirinin sıhhati tartışma konusudur. Bir tarafta, dînî, sosyal, siyasal ve kültürel açılardan klasik Arap şiirinin intihal olduğunu savunan David Samuel Margoliouth (öl. 1940) ve Tâhâ Hüseyin (öl. 1973) gibi âlimler, diğer taraftan onlara reddiyeler yazarak intihal olmadığını savunan Muhammed Hıdır Hüseyin (1876-1958), Mustafa Sâdık er-Râfi‘î’nin (1881-1937) mücadelesinin bir benzeri günümüze kadar devam etmektedir. Ancak bu araştırma söz konusu tartışmadan uzak, dönemin şiirlerinde “Rab” kelimesinin kullanıldığı anlamları tespit etmeye çalışmaktadır. Çünkü Kur’an’ın indiği dönem Araplarının bu kelimeye yüklediği manaları araştırıp bulmak, Kur’an’ı iyi ve doğru anlamayı kolaylaştırmaktadır. Zira Kur’an, mevcut dili kullanarak vahye muhatap olan Arapların bozuk inanç ve düşüncelerini kelimelere yüklediği anlamlarla düzeltmeye çalışmıştır. Kur’an, Cahiliyede kullanılan lafızları almış, sözlük anlamlarıyla bağlarını tamamen koparmadan kelimeleri aynı anlamda, bazen anlamlarını daraltarak veya genişleterek veya ek anlamlar yükleyerek mesajını ulaştırmaya çalışmıştır. Bizim şiirlerde bulduğumuz anlamlar bugün “Rab” ismine yüklenen anlamların delilleri ve temelini oluşturmaktadır.
Keywords : Tefsir, Rab, Arap Edebiyatı Tarihi, Cahiliye dönemi şiiri, Kur’ân Tefsirinde Şiirle İstişhad