San‘ânî’nin er-Risâletü’l- ‘Ascediyye Eseri Özelinde Kur’ân’ın Eşsiz Belagatine Dair Bir İnceleme

Authors : Yusuf Seller

Pages : 710-736

Doi:10.32955/neu.istem.2024.10.2.13

View : 37 | Download : 54

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, hicrî VI. yüzyılda Abbâs b. Ali b. Ebî ‘Amr es-Ṣan‘ânī tarafından kaleme alınan er-Risâletu’l-‘ascediyye fî me‘ânî’l-mueyyidiyye/mueyyediyye adlı eseri incelemektedir. Anılan telifte, Kur’ân’ın ilahî bir kitap oluşu, edebî eleştiri ve belagat konuları bağlamında ele alınmıştır. Müellif, Kur’ân ayetlerini insan tarafından üretilen ifadelerle karşılaştırarak Kur’ân’ın edebî açıdan üstünlüğünü ve ilahî niteliğini vurgulamaktadır. Aynı zamanda, Kur’ân’ın belagatine ve i‘câzına dair çeşitli kurallar ve örnekler sunarken klasik Arap edebî eleştirisinin temel kavramlarını da sistematik bir biçimde işlemektedir. Bu çalışma, er-Risâletu’l-‘ascediyye adlı eserin sunduğu teorik çerçeve aracılığıyla belagat ve edebî eleştiri arasında derin bir bağ olduğunu göstermektedir. Eserin dikkat çeken unsurlarından biri, şiir serikası (intihal) olarak bilinen edebî eleştiri kavramıdır. Bu kavram, özellikle Arap edebiyatında önceki şairlerin kullanmış olduğu ifade ve anlamlardan yeni bir şiir oluştururken faydalanmanın çeşitli yollarına işaret etmektedir. San‘ânî, bu bağlamda pek çok örnek sunmuş ve edebî mirasın nasıl yeniden kullanıldığını gözler önüne sermiştir. Ayrıca, Kur’ân’ın bir benzerinin ortaya konulamayacağını göstermek amacıyla mu‘âraza konusunu detaylı bir şekilde incelemiştir. Mu‘âraza, Arap edebiyatında bir eserin kalitesine eşdeğer bir başka eser ortaya koyma girişimi olarak bilinir. er-Risâletu’l-‘ascediyye’de, Kur’ân’a karşı böyle bir girişimin başarısız olacağı çeşitli örneklerle delillendirilmiştir. San‘ânî, bu konuyu ele alarak Kur’ân’ın edebî ve belagatle ilgili yönlerinin derinlemesine anlaşılmasına katkıda bulunmayı hedeflemiştir. Ayrıca, belagat ve fesahat kavramları arasında herhangi bir ayrım yapmamış olması eserin dikkat çeken bir diğer yönüdür. Bu araştırma, er-Risâletu’l-‘ascediyye’nin sistematik bir incelemesi aracılığıyla Kur’ân’ın eşsiz belagatine dayalı i’câzı ve edebî eleştiri arasındaki ilişkiye dair literatürdeki önemli bir boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Eserin hicrî VI. yüzyıla ait nadir bir örnek olması, bu çalışmanın önemini daha da artırmaktadır. Aynı zamanda, böyle bir araştırma Kur’ân üzerine çalışmalarını sürdüren farklı disiplinlerden araştırmacıların dikkatini belagat ve edebî eleştiri arasındaki ilişkiye çekmeyi hedeflemektedir. Kur’ân’ın sadece dini bir metin olarak değil edebî açıdan da mükemmel bir eser olduğu tezi, San‘ânî’nin eseri üzerinden net bir şekilde ortaya konulmaktadır. Dolayısıyla böyle bir eseri mercek altına alan bu araştırma, Kur’ân’ın edebî yönlerinin daha derinlemesine anlaşılmasına katkı sağlayarak interdisipliner çalışmalara da kapı aralamaktadır. Bu durum, Arap dili ve belagati sahasıyla Kur’ân üzerine yoğunlaşan disiplinler arasında yeni iş birliklerinin önünü açabilecek niteliktedir. Ayrıca, belagat ve edebî eleştiri alanlarında Kur’ân’a dair yapılan çalışmaların eksikliği göz önüne alındığında, bu tür bir araştırma özellikle Türkiye’de önemli bir boşluğu dolduracaktır. Nitekim er-Risâletu’l-‘ascediyye’nin Türkiye’de herhangi bir çalışmaya konu edilmemiş olması, bu araştırmanın özgünlüğünü ve önemini de göstermektedir. Çalışmada sosyal bilimler nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmış ve elde edilen veriler içerik analizi tekniğiyle değerlendirilmiştir. Bu metodun kullanılması, araştırmacıların mevcut literatürdeki eksikleri tespit etmelerine ve San’ânî’nin eserine yeni bir bakış açısıyla yaklaşmalarına katkı sunmaktadır.
Keywords : Arap Dili ve Belagati, Belagat, Kur’ânın i‘câzı, Abbâs b. Ali b. Ebi ‘Amr es-San‘anî, er-Risâletü’l-‘ascediyye