Gök Türklerde Doğa Kültleri

Authors : Hayrettin İhsan Erkoç

Pages : 176-211

Doi:10.59902/yazit.1526546

View : 187 | Download : 218

Publication Date : 2024-12-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk halklarının eski inançları incelendiğinde, bu inançlarda en önemli yere sahip olan kutsal varlığın Teŋri (Gök Tanrı) olduğu görülmektedir. Ancak, eski Türk inançlarında Teŋri’nin yanı sıra diğer pek çok kült de var olmuştur. Bugüne kadar eski Türk inançları ve Gök Türklerde görülen kültler konusunda pek çok çalışma yapılmıştır. Ne var ki, özellikle Gök Türklerdeki inançlar hakkında yapılan çalışmalarda, tarihî kaynaklarda bulunan bilgilerin kullanılıp değerlendirilmesi konusunda bazı eksiklikler bulunmaktadır. Bu çalışmada ise Gök Türk, Çin ve Bizans kaynaklarındaki kayıtlardan yararlanılarak Gök Türklerdeki doğa kültleri incelenmiş, modern araştırmalar gözden geçirilip farklı görüşler birbirleriyle karşılaştırılmış, ayrıca bu inançların daha iyi anlaşılabilmesi için Gök Türklerin dışındaki bazı topluluklarla da karşılaştırmalar yapılmıştır. Varılan sonuca göre Gök Türkler, Teŋri’nin yanı sıra ona yardımcı olan, yine Teŋri gibi koruyucu ve cezalandırıcı vasıfları olduğu düşünülen çeşitli tanrılar ile ruhlara inanıp saygı göstermişlerdir. Bu varlıkların Teŋri’den ayrılan en önemli özellikleri ise, yaratıcı güçlerinin varlığına inanılmamış olmasıdır. Gök Türklerde bu kültler arasında Umay, yer, su, dağ, ateş, güneş, ay, yaz, kış ve savaş bulunmaktadır. Görüldüğü kadarıyla yer, su ve dağ tanrıları birbirleriyle çok yakından ilişkili olarak düşünülmüştür ki bunlar genellikle Kutsal Yer-Su Ruhları (Iduḳ Yir Sub) adı altında toplanmıştır.
Keywords : Gök Türkler, Eski Türk İnançları, Kültler, Teŋri, Umay, Doğa Kültleri