DERECELİ ULAMSAL ÜYELİK YAPISI VE TÜRKÇEDEKİ GÖRÜNÜMLERİ

Authors : Özay ÖNAL

Pages : 503-540

Doi:10.33171/dtcfjournal.2021.61.1.21

View : 14 | Download : 16

Publication Date : 2021-06-24

Article Type : Research Paper

Abstract :Geleneksel Mantık temelli ulamlaştırmanın ulamların üyelik yapılarını ele alış biçiminin zihnin çalışma ilkeleriyle uyuşmadığı, Zadeh'in kuramsal, Rosch'un ise deneysel çalışmalarıyla ispatlanmıştı. Konuyu ilk defa dilsel çerçevede ele alan Lakoff, ulamların üyelik yapılarını düzenleyerek zayıf, ortalama ve tipik üyeleri dilsel olarak kodlama işlevine sahip geniş bir dilbilgisel sınıfın varlığına dikkat çekmiştir. Derecelendiriciler (hedges), ulamın üyelik yapısındaki hiyerarşinin vurgulanması, ulam sınırlarının kesinleştirilmesi veya esnetilmesinde rol oynayan dilsel araçlardır. Deneysel nitelikteki bu çalışmada, ulamların üyelik yapılarını; üyelerin ulamı temsil yeteneklerini ve derecelendirici ifadelerin Türkçedeki görünümlerini gözlemlemek amacıyla anadili Türkçe olan lisans ve yüksek lisans öğrencilerinden oluşan araştırma grubuna bir sormaca uygulanmıştır. Sormacada, 10 adet ulam ve ulamların her biri için 5'er üye önerilerek üyelerin ilgili ulamları temsil düzeylerini belirten kısa tümceler yazmaları istenmiştir. Bulgular, katılımcıların sormaca ulamlarının üyelik yapılarını dereceli; üyelerin ulamı temsil yeteneklerini ise birbirinden farklı olarak gördüğünü göstermiştir. Bulgularda, “bulanık üye” olarak adlandırılan ve birden fazla ulamın sınırları içinde görülebilen üyelere de rastlanmıştır. Bulgular Türkçede derecelendirmenin pek çok dilsel araçla yapıldığını göstermiştir. Bunların arasında belirteç, sıfat, ilgeç, bağlaç gibi sözcük sınıfları ve soru, kiplik, edilgen çatı gibi dilbilgisel kategoriler öne çıkmaktadır. Bunlara ek olarak, daha çok konuşma diline has ünlem, vurgu ve ezgilendirmenin de derecelendirme işleviyle kullanıldığı tespit edilmiştir.
Keywords : Anlam, , Kullanımbilim, , Ulamlaştırma, , Bulanık Mantık, Derecelendiriciler