DOĞU-BATI MESELESİNE FARKLI BAKIŞLAR: PEYAMİ SAFA'NIN FATİH-HARBİYE VE SAFİYE EROL'UN ÜLKER FIRTINASI ROMANLARINDA BATI TAHAYYÜLÜ

Authors : Barış Berhem Acar

Pages : 1294-1316

Doi:10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.17

View : 96 | Download : 126

Publication Date : 2023-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Doğu-Batı meselesi Türk edebiyatının modernleşmesiyle birlikte ana izleklerden biri olmuştur. Batı’dan alınan türlerin örneklerinin verilmesiyle birlikte Batılılaşmanın sınırları belirlenmeye çalışılmış; sınırı aşanlar "züppe” olarak gösterilerek eleştirilmiştir. Batı’dan ne alınacağı, Doğu’dan ise neye sahip çıkılacağı yazarlar tarafından eserlerinde ortaya konulmuştur. Yazılan tezli romanlar, yanlış Batılılaşan züppelerin başına gelen ibretlik olaylarla kurgulanmış; iki medeniyet arasında dengeyi tutturan ideal tipler ödüllendirilerek kahramanlaştırılmıştır. Tanzimat döneminde tipler üzerinden belirlenen değerler, edebiyat vasıtasıyla okuyucuya kesin doğrular olarak sunulmuştur. Sonrasında da doğru/yanlış Batılılaşma meselesinin hep gündemde kaldığı söylenmelidir. Özellikle Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte doğru Batılılaşmaya ulus-devlet inşası da eklenince tezli romanların sayısında artış olmuş; neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar verme kudretine sahip olduğunu düşünen yazarlar, okurlarını yönlendirmeye çalışmıştır. Ancak Cumhuriyet’in ilanından sonraki görece özgür ve çoğulcu edebiyat ortamında yeni edebî türler yaygınlaşıp farklı cenahlardan yazarların eserleri arttıkça yeni bakış açıları ortaya konmaya başlamıştır. Böylece Batılılaşmaya bakışta bir yandan süreklilik hâkimken diğer yandan kırılmalar olduğu gözlemlenmiştir. Bu makalede 1930’lı yılları konu alan ve Tanzimat’tan itibaren devam eden Batılılaşma fikrinin kült metinlerinden biri olan Peyami Safa’nın Fatih-Harbiye romanı ile Batılılaşmaya daha olumlu bir perspektiften bakan Safiye Erol’un Ülker Fırtınası isimli romanına odaklanılarak aynı meseleyi farklı ele almaları incelenecektir. Peyami Safa’nın yanlış Batılılaşmayı konumlandırma biçimiyle Safiye Erol’un Batılılaşmanın imkânlarını nasıl yansıttığı gösterilecek, iki romanın benzer ve farklı yönleri vurgulanacak, aynı dönemi anlatmalarına rağmen vardıkları farklı sonuçlar üzerinden 1930’lı yılların edebiyat kamusunun durumuna dair bir fikir verilmeye çalışılacaktır.
Keywords : Batılılaşma, Peyami Safa, Safiye Erol, Türk romanı, Temsil