OSMANLI KLASİK DÖNEMİ MUHASEBE KİTAPLARINDA FIKIH İLMİNİN YANSIMALARI: UMDETÜ'L-HİSÂB ÖRNEĞİNDE GUREMÂ HESAPLARI

Authors : Halime Mücella Demirhan Çavuşoğlu

Pages : 1524-1551

Doi:10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.25

View : 48 | Download : 73

Publication Date : 2023-12-25

Article Type : Review Paper

Abstract :İslam medeniyetini şekillendiren en büyük unsur, bir Müslümanın gerek bireysel gerek toplumsal yaşam şeklini belirleyen "fıkıh ilmidir”. Fıkıh ilminin bir alt dalı olan ilm-i ferâiz İslam miras hukukunu yine fıkıh ilminin bir alt dalı olan ilm-i muamelat ise İslam borç hukuku, vergi ve zekat hesaplamaları gibi, fıkhın ibadetleri düzenleyen kısmı dışında kalan konularını içermektedir. Bu genel açıklamadan hareketle gerek ilm-i ferâizin gerek ilm-i muamelatın matematiksel işlemlere dayandığı açıktır. Osmanlı öncesi İslam medeniyeti matematik literatürünün önemli eserlerinde ferâiz problemleri ve muamelât hesaplamalarına ilişkin örnekler sıklıkla yer almaktadır. Söz konusu örnekler, İslam matematik geleneğinin gelişiminde fıkıh ilminin etkisini ortaya çıkararak bilim felsefecileri için bilim tarihi araştırmalarına yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Osmanlı biliminin kendisinden önceki İslam medeniyetinin ilim geleneğini devraldığı bilinmekle birlikte, Osmanlı matematik tarihinde İslamî ilimlerin etkisi, henüz tam anlamı ile araştırılmış değildir. Bu çalışmada Osmanlı klasik dönem hesap-muhasebe kitaplarında muamelat hesaplamalarının bir örneği olan borç-alacak ilişkilerini düzenleyen guremâ hesaplamaları sorgulanmıştır. Çalışmada, söz konusu döneme ilişkin önemli hesap-muhasebe kitaplarında "guremâ” problemlerinin yerine ve muhteviyatına ilişkin bilgiler verilmiş adı geçen metinlerde yer alan problemlerin çözüm yöntemleri izah edilmiştir. Yapılan bu çalışma ile Osmanlı klasik dönem matematiği üzerinde, Osmanlı öncesi İslam matematik geleneğinin etkisi üzerinde durulmuş ve Osmanlı’nın bu geleneğe yaptığı özgün katkı vurgulanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın sonunda, özellikle Osmanlı Klasik dönem matematiği özelinden hareketle, Osmanlı biliminin gelişimsel seyrine katkıda bulunan unsurlara dikkat çekilmiştir
Keywords : İslam Matematiği Fıkıh İlişkisi, Osmanlı Matematiğinde Fıkıh Problemleri, Guremâ Hesapları