TATAR TÜRKÇESİ DİLBİLGİSİ KAYNAKLARINDA DERECE-USUL KATEGORİSİ

Authors : Gamze Çimen

Pages : 18-61

Doi:10.33171/dtcfjournal.2024.64.1.2

View : 136 | Download : 107

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk dilinde ve bunların içinde Tatar Türkçesinde fiillerin kılınış-görünüş özelliklerinin sınırları henüz tam olarak belirlenememiştir. Genel dilbilimde fiillerin kılınış-görünüş özellikleri Tatar Türkçesi dilbilgisi kaynaklarında, Rus dilindeki vid terimiyle adlandırılan kavramla karşılaştırılarak yapısal yönden oluşturulma biçimleri ve işlevleri bakımından sözlüksel-dilbilgisel kategoride incelenen derece-usul kategorisi adı altında ele alınan yapılar üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Tatar Türkçesi dilbilgisi kaynaklarına göre derece-usul kategorisini oluşturmanın ekleme yöntemi, çözümleme yöntemi, tekrar yöntemi ve -(I)rg(A) biçimbirimli fiile totın-, kéréş- ve mataş fiillerinin birleşmesi yöntemi olmak üzere dört yöntemi vardır. Ekleme yöntemi fiile belirli biçimbirimler getirilmesi yoluyla kurulur. En yaygın kullanılan çözümleme yöntemiyle kendi anlamını tamamen ya da kısmen kaybedip yardımcı fiil rolünde gelip ana fiille -A /-y ya da -(I)p zarf fiil biçimbirimi aracılığıyla birleşen fiilin kullanılmasıyla oluşan birleşik fiiller oluşturur. Bu yöntemlerle oluşturulan yapılar bağlam bağlantılı olarak fiilin adlandırdığı hareketin başlama, yönelme, devamlılık, teklanma, anilik, kısmen gerçekleşme ya da tamamlanma ve sonucu gibi gerçekleşme özelliğiyle ilgili çeşitli ilave anlamlar bildirirler. Fiilin adlandırdığı harekette temel olarak bir değişikliğe yol açmayıp onun gerçekleşme derecesi ve usulüyle ilgili birtakım nüanslar bildiren böyle yapılar, kurulumlarında sözlüksel ve dilbigisel unsurlar bulunduğundan sözlüksel-dilbilgisel kategori esasında değerlendirilir. Bu çalışma Tatar Türkçesi dilbilgisi kaynaklarında derece-usul kategorisi ve bu kategorinin Rusça vid ile karşılaştırılmasıyla ilgili verilerin toplanması, bu veriler esasında derece-usul kategorisini oluşturma yöntemlerinin analiz edilmesi ve çeşitli yöntemlerle oluşturulan yapıların ortaya konan çeşitli işlevlerinin bağlam bağlantılı olarak örnek cümlelerle açıklanması yöntemleriyle oluşturulmuştur. Bu sayede Tatar Türkçesindeki derece-usul kategorisinin anlaşılmasına katkı sağlamak hedeflenmiştir.
Keywords : Tatar Türkçesi, Derece usul kategorisi, Kılınış, Görünüş, Vid