ERMENİ SÖZLÜ EDEBİYATINDA İLK DÖNEM MİTOLOJİK ANLATILAR

Authors : Doğanay Eryılmaz

Pages : 1257-1275

Doi:10.33171/dtcfjournal.2024.64.2.13

View : 39 | Download : 44

Publication Date : 2024-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmanın hedefinde Ermeni sözlü edebiyatında mitolojik anlatıların karakteristik özelliklerinin ortaya konması ve bu anlatıları ilk defa 5. yüzyılda yazıya aktaran Movses Khorenatsi’nin Ermeni tarihini yazarken nereden kaynak aldığının belirlenmesidir. Bu bağlamda incelenen sözlü edebiyat ürünleri, Khorenatsi’nin “Ermeni Tarihi” adlı kitabında yer alan “Hayk ve Bel”, “Aram Efsanesi” ve “Güzel Ara ve Şamiram” adlı, tarihsel olarak Urartu döneminde ortaya çıktığı tahmin edilen mitolojik anlatılardır. Örneklemin bu üç anlatıyla sınırla tutulma sebebi, Movses Khorenatsi’nin sözlü edebiyat için pek çok türde şarkı ve masal olduğundan bahsetmesine rağmen, kitabını yazarken amacının Ermenilerin kökeni ile ilgili bilgi vermek olması nedeniyle yalnızca, bu amaç doğrultusunda malzeme bulabildiği mitolojik anlatıları aktarmış olmasıdır. Bu anlatılardan “Hayk ve Bel” iki devin savaşını konu almaktadır. Hayk, anlatıda Ermenileri zalim Bel’in boyunduruğundan kurtaran, Ermenilerin özgürlük, yiğitlik, güzellik ve asalete yönelik özlemlerini somutlaştıran ve sonuç olarak Ermeni halkına kendi dilinde adını veren (Հայ/Hay) atası/kahramanı olarak anlatılır ve tarihsel bağlamda Urartularla Asur-Babil arasında geçen mücadelelerden kaynak alır. “Aram Efsanesi” ise yine Ermenilere, bu kez diğer dillerde adını veren başka bir ata/kahraman olarak Aram’ın savaşlarından bahseder ve tarihsel kökeni yine Urartuların çevresindeki diğer devletlerle çatışmalarıdır. “Güzel Ara ve Şamiram” ise Aram’ın oğlu Ara’nın Asur Kraliçesi Şamiram’la (Sammuramat/Semiramis) olan savaşını konu alır ve anlatı Ara’nın ölümünden sonra Asur Kraliçesi üzerinden ilerler. Tüm bu anlatılarda dikkat çeken nokta, hepsinin Urartu Krallığı döneminden kaynak almış olmasıdır. Anadolu’nun birçok yerinde ve Mezopotamya’da da bu anlatıların benzerlerini bulmak mümkündür. Dolayısıyla bu anlatıların tamamen tek bir halk topluluğuna mal edilmesi doğru olmayacaktır. Ancak genellikle Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde anlatıldığı için bu anlatılar zamanla Ermeniler tarafından benimsenmişlerdir. Sonuç olarak, çok kültürlü bir coğrafyada yeşeren bu mitolojik anlatılar, kimi zaman Mezopotamya’dan, kimi zaman Anadolu’nun farklı bölgelerinden unsurlar almıştır. Yine bu coğrafyada yaşayan ve Ermenice konuşan halk tarafından nesilden nesile aktarılan bu anlatılar, oluşum süreci içerisinde Ermenilere has özelliklerle yoğrularak günümüze kadar ulaşmıştır.
Keywords : Movses Khorenatsi, Hayk ve Bel, Aram Efsanesi, Güzel Ara ve Şamiram, Ermeni Mitleri