Ziya Gökalp Sosyolojisinde İslam Hukukunun Toplumsal Temellendirilmesi

Authors : Ahmet Selim Kadıoğlu

Pages : 129-145

Doi:10.53568/yyusbed.1539720

View : 5 | Download : 5

Publication Date : 2024-12-06

Article Type : Research Paper

Abstract :Toplumsal bir kurum olması nedeniyle hukuk, sosyolojik incelemelerin öne çıkan konularından birini oluşturmaktadır. Bu itibarla genel sosyoloji kuramcıları çoğunlukla hukuku ayrıntılı olarak ele almışlardır. Türk sosyolojisinin ilk kurucusu veya kurucularından biri olarak değerlendirilen Ziya Gökalp de eserlerinde hukuka geniş yer vermiştir. İçinde yaşadığı toplumun ve dönemin sosyal sorunlarına eğilen Gökalp, İslam hukukunu sosyolojik açıdan incelemiştir. Bu incelemelerinde “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” kuramı doğrultusunda İslam hukukunun toplumsal temellendirilmesine çalışmıştır. Bu kapsamda İslam hukukunun nas ve örf olmak üzere iki kaynağa sahip olduğunu ileri sürmüştür. Kolektif bilincin ürünü olan örf, İslam hukukunun toplumsal şeriat adını verdiği kısmını oluşturur. Naslara ilişkin İslam hukukunda ayrıntılı eserler ortaya konmuş, hatta usul-i fıkıh adıyla bağımsız bir disiplin kurulmuştur. Buna karşılık örfe yönelik böyle çalışmalar gerçekleştirilmemiştir. Bundan dolayı naslardan hüküm çıkarma usullerini inceleyen usul-i fıkıh yanında, fıkhın kaynağı olması itibariyle örfleri konu edinen “içtimai usul-i fıkıh” adıyla ikinci bir disiplin kurulmalıdır. Örflerden hüküm çıkarma yollarını ortaya koyarak İslam hukukunun toplumsal temellendirilmesini gerçekleştirilecek bu disiplinde hukukçular ve sosyologlar birlikte çalışacaklardır. Gökalp’in, İslam hukukunun toplumsal temellendirilmesine yönelik bu teorisi Türk toplumunda hala güncelliğini koruyan veya çözüm bekleyen bir problem olarak hukukçuların, sosyologların ve İslam hukukçularının önünde durmaktadır.
Keywords : Toplumsal hukuk, Ziya Gökalp, örf, fıkıh, içtimai usul i fıkıh, İslam hukuku