Ḳıyāsın tarifi bağlamında Ġayru Muteʿāraf Ḳıyās: ʿOs̱mān b. Muṣṭafā eṭ-Ṭarsūsī’nin Risāle-i İstidlāliyye’si örneği

Authors : Necmettin PEHLİVAN, Muhammet ÇELİK

Pages : 1-46

Doi:10.1501/Ilhfak_0000001481

View : 15 | Download : 4

Publication Date : 2018-04-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Kıyas türünün hangi fertleri kapsadığı tartışmalı olmakla birlikte şekil itibariyle kıyasa benzeyip de kıyas sayılmayan fertlerin belirlenmesi Aristoteles’in kullandığı kıyas fertleriyle sınırlı kalmıştır. Bu bağlamda öncülleri semantik kayıtlı olan kıyas şekilleri, özellikle iki öncülünde de semantik kayıt bulunan eşitlik kıyası ve benzerleri gibi, kıyasa benzeyen ancak kendiliğinden sonuç vermeyen akıl yürütme türleri olarak kabul edilmiştir. Her ne kadar Şemsuddīn es-Semerḳandī orta terimi tekrar etmeyen kıyas şekillerinin olabileceğinden bahsetse de bu durumu, Aristoteles’in şarihlerinden Afrodisiaslı İskender’den 18. yüzyıl Osmanlı mantıkçılarına kadar takip etmek mümkündür. Buna göre tek öncülü semantik kayıtlı olan kıyaslar Şayru muteʿāraf olarak isimlendirilmiş ve kıyas fertlerine ait geçerlilik şartları belirlenerek kıyasın tanımı içine dahil edilmiştir. ʿOs̱mān b. Muṣṭafā eṭ-Ṭarsūsī’nin yazmış olduğu Risāle-i İstidlāliyye bu açıdan dikkat çeken bir örnektir. Bu makalede, önce Şayru muteʿāraf kıyasın, kıyas tanımının içlemine dahil olup olmadığı ele alınmış, ardından eṭ-Ṭarsūsī’nin söz konusu risalesinin tahkikli metni ve Türkçeye tercümesi sunulmuştur
Keywords : İayru muteʿāraf, ʿOs̱ mān b Muṣṭafā eṭ Ṭarsūsī, Kıyasın Tanımı, Tam Kıyas