Fuḳahāʾ-i Rūm: Beyāżīzāde Aḥmed Efendi’nin (ö. 1098/1687) Rūmī Aidiyet Temelinde Fakihleri Listeleme Çabası

Authors : Mehmet KALAYCI

Pages : 1-68

Doi:10.33227/auifd.1258370

View : 282 | Download : 220

Publication Date : 2023-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :11./17. yüzyıl Osmanlı alimi ve bürokratı olan Beyāżīzāde Aḥmed Efendi’nin, biri Muḥyīddīn el-Ḳuraşī’nin el-Cevāhiru’l-Muḍiyye’si diğeri de Muṣliḥuddīn el-Amāsī’nin Maḫzenu’l-Fıḳh’ı olmak üzere iki yazma eser nüshasının vikaye ve zahriye sayfalarına not ettiği fuḳahāʾ-i Rūm’a dair listeleri bu yazının konusunu oluşturmaktadır. Beyāżīzāde’nin gözünden Anadolu fıkıh geleneğinin nasıl okunduğunu gösteren bu listeler, her bir yazma eser nüshasının kendine özgü olarak değerlendirilmesi gerektiği gerçeğini teyit etmektedir. Beyāżīzāde; 8./14. ve 12./18. yüzyıllar arasında yaşamış, Rūmī nispesi taşıyan, Ḥanefīliğe mensup ve Ḥanefī fıkhında eser yazmış kimseleri listelemeye çalışmış, bu kapsamda toplamda altmışa yakın kişiye listelerinde yer vermiştir. Listelerde benzer isimleri zikretmiş olsa da bunları geç-erken dönem, meşhur olup olmama, eser yazıp yazmama, muhakkik alim olup olmama gibi değişkenlere göre farklı şekillerde sınıflamıştır. Listelerin en dikkat çekici özelliği, Beyāżīzāde’nin fakihleri Rūmī kimlik temelinde sunmasıdır; bu haliyle listeler, aynı zamanda onun bu kimliği nasıl algıladığına dair de anlamlı bir resim ortaya koymaktadır. Bu makalede, ilkin listelerin Beyāżīzāde’ye aidiyetini ele aldım ve listelerin oluşturulmasının ardında yatan muhtemel saikler hakkında öngörülerde bulundum. Beyāżīzāde’nin, orijinalinde her birini ayrı bir metin olarak yazdığı listeleri tablolara dönüştürdüm ve kendisinin verdiği bilgileri korudum. Dipnotlarda, listelerdeki isimlere dair verdiği Beyāżīzāde’nin bilgilerin doğruluğuna ilişkin tamamlayıcı mahiyette değerlendirmelerde bulundum. Son başlıkta, listelere dahil ettiği ya da etmediği isimleri dikkate almak suretiyle Beyāżīzāde’nin listeleri oluştururken gözettiği belirli kriterleri tespit etmeye çalıştım. Sonuç bölümünde ise ana hatlarıyla Beyāżīzāde’nin zihin dünyasında Rūm/Rūmī kavramlarının neye karşılık geliyor olabileceğini tartıştım.
Keywords : Beyāżīzāde, Osmanlı, Fıkıh, Fuḳahāʾ, Ulema, Ḥanefīlik, Yazma Eser Notları