GELENEKSEL TUVA MÜZİĞİ VE ULUSLARARASI BOYUTA TAŞIYAN TEMSİLCİLERİ

Authors : Altay Toprak

Pages : 189-204

Doi:10.31722/ejmd.1267513

View : 68 | Download : 61

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Tuva Cumhuriyeti günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içerisinde bulunan özerk bir cumhuriyettir. Konum olarak Rusya’nın güney sınırında, Novosibirsk ile İrkutsk arasında yer alıp Moğolistan ile de sınır komşusudur. Yerel halkına Tuvalı adı verilir. Tuva halkı Tuva Cumhuriyeti haricinde Moğolistan’ın kuzeyi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin batı bölgesinde de yaşamaktadırlar. Coğrafi konum sebebiyle Tuva Cumhuriyeti içerisinde yaşayan Tuva halkı genel olarak dış dünyaya nispeten kapalı kalmışlardır. Bu sebeple sahip oldukları müzik kültürü dünya tarafından yeterince bilinmemektedir. Tuva müzik kültürünü kendine has kılan en önemli unsur gırtlak müziği (throat singing) denen, daha çok Sibirya bölgesinde yaşayan toplumlara has bir şarkı söyleme biçimidir. Höömey (Khöömei) adı verilen bu gırtlak müziğinin birbirinden farklı isimlere, ses aralıklarına ve doğuşkan kullanımına sahip farklı teknikleri bulunmaktadır. Mevcutta olan bu tekniklerin, özünde doğadaki seslerin yansıması olduğu düşünülmektedir. Doğa seslerini taklit ederek ortaya çıkmış olan gırtlak müziği (Khöömei), zamanla Tuva kültürünün vazgeçilmez bir parçası olmuş, hem din dışı halk müziğinde sıklıkla kullanılırken hem de birtakım dini ayinlerde, spiritüel ve şifa amacıyla da kullanılmıştır (Matrenitsky& Friedman, 2012, pp. 111). Bu teknikler tarihçe olarak çok eskiye dayanmaktadır lakin dış dünyadan belli ölçüde izole kalmış olan Tuva halkı yakın zamana kadar bunu dış dünyaya gösterememiş, yalnızca kendi içlerinde devam ettirdikleri bir gelenek olarak süregelmiştir. Yetmişli yıllardan sonra Tuva Cumhuriyeti içerisinde yetişmiş olan Kongar-ool Ondar isimli sanatçı ise Tuva müzik kültürünü dış dünyaya tanıtmak amacıyla başarılı adımlar atarak hem dünyanın bu kültür hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamış, hem de kendinden sonra gelecek olan sanatçılara örnek olmuştur. Konu gırtlak müziği olduğunda özellikle Tuva bölgesinde ilk akla gelen isimlerin başında gelir Kongar-ool Ondar. Kendinden önceki diğer gırtlak müziği sanatçılarının aksine, yakın coğrafyası haricinde vermiş olduğu birçok konser ve içinde bulunduğu projeler sayesinde, kendisini ve milli müziğini batı ülkeleri başta olmak üzere dünyanın birçok yerine tanıtmıştır. Bu çalışmada Tuva müzik kültürü ve bu kültürün Tuva, Rusya coğrafyası dışında kalan bölgelere nasıl tanıtıldığı literatür taraması yöntemi aracılığıyla incelenmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Tuva halkının müzik kültürünü incelemek, onu oluşturan unsurları inceleyip Türkçe kaynaklara kazandırabilmek, geçmişe nazaran günümüzde Tuva müzik kültürüne dünyanın geri kalanının ne kadar aşina olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu amaç doğrultusunda yapılan incelemelerde daha çok Tuva müzik kültürünün; enstrüman, ses aralıkları, ezgi yapısı, ayrıca bu kültürün en önemli parçalarından biri olan gırtlak müziği ve de bu kültürün dünyaya tanıtılmasını sağlayan en önemli kişilerden biri olan Kongar-ool Ondar üzerine durulacaktır.
Keywords : Tuva müzik kültürü, gırtlak müziği, Kongar ool Ondar, folklor