İstanbul Asitane Tipi Mevlevihanelerin Güncel İşlevlerinin Mevleviliğin Somut Olmayan Kültürel Niteliklerine Etkilerinin Değerlendirilmesi

Authors : Murat Arapoglu

Pages : 278-303

Doi:10.56590/stdarticle.1523975

View : 41 | Download : 66

Publication Date : 2025-01-10

Article Type : Research Paper

Abstract :Giriş ve Çalışmanın Amacı: XIII. yüzyılda inkişaf eden Mevlevilik Anadolu, Ortadoğu ve Balkanları kapsayan geniş bir coğrafyada yaklaşık yedi asır faaliyet göstermiş, bu süreçte Mevleviler yaklaşık 140 adet mevlevihane kurmuştur. UNESC0 2008 senesinde Mevlevi kültürünü “İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirasının Başyapıtları” listesine kabul etmiştir. Yaşanan bu gelişmeler sonrasında mevleviliğin somut mekânı mevlevihanelerin güncel durumları kamuoyunun gündeminde tartışılır hale gelmiştir. 1925 senesinde tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması kanunu sonrası Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında tarikatın faaliyetlerine son verilmiş, yapıların bir kısmı terk edilmiş, diğerleri mescit veya muhteviyatında bulunmayan işlevlerle kullanılmıştır. Tarihsel süreçte yapıların mimari özelliklerindeki değişimler incelenerek, yapıların güncel kullanımları tespit edilecektir. Mevlevihanelerdeki mekânların güncel işlevlerinin somut ve soyut niteliklerine olan etkileri değerlendirilecektir. Kavramsal/Kuramsal Çerçeve: Mevlevilik tarikatı içerisinde asitane tipi olarak tanımlanmaları ve aynı zamanda imparatorluk baş şehrinde tesis edilmiş olmaları hasebiyle İstanbul’da yer alan asitane tipi dört mevlevihanede tarikatın somut olmayan niteliklerine ait faaliyetlerin yapıldığı mekânlar incelenmiştir. Yöntem: Literatür taramasında yapılarla ilgili yazılı ve görsel kaynaklara ulaşılmış, yapıların geçirdiği değişimler ortaya konulmuş, güncel işlevleri tespit edilmiştir. Mekânların güncel işlevlerinin şehir hayatıyla ilişkileri medya araçlarındaki güncel haberler ve diğer gözlemlerle beraber yorumlanmıştır. Mevlevihanelerdeki yapıların fonksiyonlarını gösteren plan üzerinde 1925 öncesi ve sonrası durumları karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş, güncel işlevlerin somut olmayan niteliklerin korunmasına etkisi tartışılmaya açılmıştır. Bulgular: 1925 yılında yürürlüğe giren kanun sonrası mevlevihaneler muhteviyatında olmayan işlevlerle kullanılması Mevlevilik kültürüne ait somut olmayan niteliklerin zarar görmesine neden olmuştur. XXI. Yüzyılın ilk çeyreğinde mekânların yeni işlevlerinin tarikatın özünde olan gayeler bağlamında kullanımının bütünleşik koruma çözümlerine katkı sağladığı görülmüştür. Sonuç: Mevleviliğin diğer tarikatlardan farkı soyut niteliklerinin icra edildiği kendine özgü mimari özellikleri olan mekânlara sahip olmasıdır. Yapılarda sanatsal faaliyetleri kapsayan, derviş eğitiminin kurallarının öğretildiği mekânlar yer alır. Yeni işlevlerle kullanılan mevlevihanelerde tarikatın somut ve somut olmayan niteliklerini bir arada koruma altına alabilecek kararlar tasarım sürecinde dikkate alınması gereken kriterler arasında olmalıdır.
Keywords : Mevlevilik, İstanbul Mevlevihaneleri, Asitane, Kültür Mirası, Somut ve Somut Olmayan Kültürel Miras