Kutsalın Yeniden Üretimi: Kutsal Su İnançları ve Hacıbektaş Zemzem Çeşmesi

Authors : Mehmet ALİ YOLCU

Pages : 93-102

View : 35 | Download : 13

Publication Date : 2014-09-18

Article Type : Research Paper

Abstract :Mitolojik bilginin yoğun olarak üretildiği çağlarda, insan, suyu yaşam ve canlılık kaynağı, kozmogonik ilksel unsur olarak düşünmüş ve suyla ilgili inanç ve ritüeller üretmiştir. Mitolojik anlatılarda kaosun simgesi olarak nitelendirilen su, çeşitli din ve inanç sistemlerinde kutsallık kazanarak mistik arınmanın temel aracı haline gelmiştir. Antik Yunan’da ve Roma’da tapınakları temizlemede kullanılan kutsal sular, Hıristiyanlıkta vaftiz uygulaması ve bazı hac merkezlerinde şifalı olduğuna inanılan sular, İslamlık dininde zemzem suyuna yüklenen kutsallık ve bu suyun etrafında gelişen efsaneler, suyun çeşitli pagan inançlarda ve monoteist dinlerde mistik arınma simgesi olarak kullanıldığını göstermektedir. İslam inancında zemzem suyunun önemli bir yeri vardır. İbrahim peygamberin karısı Hacer ve oğlu İsmail’le ilgili anlatılarda, Hacer’in çölde su bulmak umuduyla yedi kere iki tepe arasında gidip geldiği ve nihayetinde insan kılığına girmiş bir meleğin yeri eşelediği ve oradan su fışkırdığı anlatılmaktadır. Müslümanlar, bu anlatıyı hac esnasında Sefa ve Merve tepeleri arasında yedi kere gidip gelmek şeklinde ritüelleştirmiştir. Diğer yandan zemzem suyuyla ilgili olan inançlarda, sudan içme ilahi olana bağlanma amacı taşımaktadır ki zemzem suyu inancı da bu kutsal su inancına bağlıdır. Zemzem suyu içildiğinde günahların affedildiği, bu suyun şifa verdiğine yönelik inançlar da vardır. Kutsalın farklı mekânlarda yeniden üretimi bağlamında, Nevşehir’e bağlı Hacıbektaş ilçesinde Çilehane’de bulunan Zemzem Çeşmesi etrafında da paralel inanç ve ritüellerin oluştuğu görülmektedir. Bu çalışmada zemzem suyu ve Hacıbektaş Zemzem Çeşmesi etrafında gelişen inançlar ve ritüeller çeşitli açılardan tartışılacaktır.
Keywords : Hacıbektaş Zemzem Çeşmesi, Hac ritüeli, Su inançları