Türk Halk Edebî Düşüncesi Tarihinde Epik Kavramın Küreselliği

Authors : Jo`raqulov Uzoq HAYDAROVİCH

Pages : 859-878

View : 33 | Download : 15

Publication Date : 2020-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Geçmişten günümüze genetik bir kod aktarması şeklinde taşınmış ve sözlü kültürün zenginleşmesini sağlamış verilerin önemli bir kısmı kültürel bellekte saklanmıştır. Sözlü kültür ürünlerinin yazıya geçirilmeleriyle de gelecek nesillerin onlara erişebilmeleri mümkün kılınmıştır. Destanlar da sözlü kültürden yazılı kültüre transfer edilmiş toplumsal miraslar olmaları bakımından yaratıldığı ve yaşatıldığı çevrenin kültürel imkânlarını gözler önüne sermektedir. Destanın yaratılması kadar icra bağlamı çerçevesinde aşatılmasının da önemine binaen destanların statik yapısını korumasında birincil önemi destan anlatıcıları almaktadır. Bu makalede, Türk boylarında “bahşı/baksı”, “akın”, “jırav”, “âşık”, “meddah” gibi adlandırmaları bulunan genel anlamıyla destan anlatıcılarının dünü ve bugünü ele alınacak, geleceğiyle ilgili öneriler sunulacaktır. Destan ve bilig kavramı bir birnden ayrı düşünülmemelidir. Bu çalışmada “bilig” kavramının kökeni, onun Türk halk epik düşüncesindeki yeri ve poetik işlevi üzerinde durulacaktır. Kutadgu Bilig ile üç Türk yazarına (Nizamî Gencevî, Husrev Dihlevî, Alişîr Nevâyî) ait Hamse’ler “bilig” kavramı çerçevesinde irdelenmiştir. Yeri geldikçe, söz konusu bilimsel-kuramsal mesele Doğu destancılık gelenekleri, Firdevsî’nin Şahnâme’si ile karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Tarihî poetiğin bilimsel sonuçlarına göre nazmın ilk örnekleri kaynaşık şekildeydi. Tarihen de, insanın belli bir olgu, hadise ve hareketlere özenmesi sonucu ortaya çıktı. Senkretik birim olarak var olan nazım; zamanla sosyal, kültürel, biyolojik, psikolojik süreçler boyunca “fiziksel patlama” hadisesini yaşadı. Netice olarak farklılaşma süreci başladı. Senkretik şekilde bulunan birimlerden ayrılan “parça”ların döngüsel hareketi daha sonra sentetizm sürecine götürdü. Böylece yeni türlerin, tür ögelerinin, poetik kuralların oluşmasına zemin hazırlandı.
Keywords : imge, karaktermotif, epik düşünce, epik kahraman, bireysellik, evrensellik, küresel epik düşünce