ÖZBEK TÜRKÇESİNDE OLUMSUZLUK BİÇİMLERİ

Authors : Hüseyin Yıldırım

Pages : 209-252

View : 55 | Download : 45

Publication Date : 2024-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Güncel Türkçe Sözlük’te dil bilimi terimi olarak olumsuzluk “Fiillerde -ma/-me eki, isimlerde değil ve yok sözleri getirilerek yapılan, yüklemin anlattığı kılışın veya oluşun gerçekleşmemesi, olmaması veya bulunmaması durumu” şeklinde açıklanır. Türkiye Türkçesinde hem basit hem de birleşik kipli fiil cümlelerinde olumsuzluk, yükleme kip ekinden önce -mA işaretleyicisi (geniş zaman kipinde -mAz) getirilerek yapılır. Bazen de olumlu çekimdeki yüklemden sonra değil işaretleyicisi devreye sokularak fiil cümlesi olumsuz hâle dönüştürülür. İsim cümlelerinde ise yok ve değil işaretleyicileri ile olumsuzluk (yokluk) ifade edilir. Türkçenin Güney-Doğu grubu lehçelerinden biri olan Özbek Türkçesinde de fiil veya isim cümlelerini olumsuz yapma biçimleri, hem yapısal olarak hem de kullanılan olumsuzluk işaretleyicileri açısından, Türkiye Türkçesi ile genel manada benzerdir. Özbek Türkçesinde de fiil cümleleri çoğunlukla -ma olumsuzluk eki ile (geniş zaman kipinde -mas); isim cümleleri ise yo‘q “yok” ve emas “değil” işaretleyicileri ile olumsuz yapılır. Özbek Türkçesinde olumsuzluğu sağlayan bu ek ya da sözcüklerin kullanımına dair belirli kurallar ve yapılar vardır. Bu çalışmada isimlerde bildirmenin, basit ve birleşik fiil kiplerinin, son olarak da yeterliliğin olumsuz biçimlerinde işletilen kurallar üzerinde durulacak; bu olumsuz biçimleri oluşturan kalıplar tespit edilecektir. Ayrıca bu kalıpların her biri için bir örnek çekim gösterilerek karşıladıkları işlevler değerlendirilecektir.
Keywords : Özbek Türkçesinde olumsuzluk, yokluk, Karluk grubu, olumsuzluk biçimleri, olumsuzluk işaretleyicileri