MİHALİCÎ MUSTAFA EFENDİ’NİN ZÜBDETÜ’L-BEYÂN İSİMLİ BELÂGAT KİTABI (TAHLİL-METİN)

Authors : Ömer UYAN

Pages : 473-522

Doi:10.20322/littera.375846

View : 8 | Download : 5

Publication Date : 2018-04-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada Mihalicî Mustafa Efendi’nin Zübdetü’l-Beyân isimli eseri ele alınmıştır. Zübdetü’l-Beyân’ın ilk baskısı 1297/1880’de İstanbul’da Mihran matbaasında ve ikinci baskısı 1325/1909’da Mahmud Beg matbaasında yapılmıştır. Eserde, Meânî, Beyân ve Bedî ilimlerinden oluşan Belâgat’in Beyân şubesi anlatılmıştır. Ahmet Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı Osmâniyyesi’nden bir yıl önce basılan Zübdetü’l-Beyân, Türkçe’de Belâgat’ın tek şubesini bütün yönleriyle ele alan tek kitaptır. Eserde Beyân’ın konularından teşbîh, istiâre, mecâz-ı mürsel, kinâye, tarîz vb. konular hemen hemen bütün alt başlıkları ve teferruatıyla ele alınır. Bu yönüyle Türkçe’de Belâgat’in bir şubesini bir bütün olarak konu edinen, sistemli ilk ve tek Belâgat kitabıdır. Zübdetü’l-Beyân, Tanzimat döneminde öne çıkan dil farkındalığının bir yansıması olarak görülebilir. Bu düşünceye göre Türkçe ayrı bir dil olduğu gibi ayrı bir grameri ve retoriği de olmalıydı. Eskiyi reddedenler ve Batı’yı örnek alanlar ya da eskiyi olduğu gibi devam ettirmek isteyenler arasında Mihalicî Mustafa Efendi, eskiyi farklı bir şekilde sürdürmeye devam etmiştir. Zübdetü’l-Beyân’da örnekler Türkçeleşmiş, buna karşılık tasnifler ve terimler konusunda yıllarca Osmanlı medreselerinde okutulan Arapça Belâgat kitaplarının etkisinde kalınmıştır. Zübdetü’l-Beyân bu haliyle yine de Recâîzâde’nin Talîm-i Edebiyatındaki veya Ahmed Reşîd Rey’in Nazariyyât-ı Edebiyyesindeki farklı ve daha özgün tasnif ve açıklamalarına giden yolda bir merhale olmuştur. Çalışma inceleme ve metin olmak üzere iki ana çerçeveden oluşmaktadır. İnceleme kısmında Zübdetü’l-Beyân’ın Türkçe Belâgat kitapları içerisindeki yeri, muhtevası, metodu açıklanmış ve metin kısmında eser, çeviriyazım sistemiyle günümüz alfabesine aktarılarılmıştır.
Keywords : Mihalicî Mustafa Efendi, Belâgat, Beyân, Zübdetü`l Beyân, Majaz