Türk Boğazlarında Kaide-i Kadim Geçiş Rejimi Tartışmaları: 1841 Londra Sözleşmesi

Authors : İsmail KÖSE

Pages : 505-516

Doi:10.5152/JTRI.2022.2233109

View : 14 | Download : 9

Publication Date : 2022-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İstanbul Boğazı, Marmara Denizi sefine geçiş koridoru ve Çanakkale Boğazı’nın bir bütün olarak kavramsallaştığı Boğazlar; Büyük Karadeniz Havzası’nın açık denizlerle bağlantı sağlayabildiği yegâne suyoludur. Boğazlar yakın ve uzak havza uygarlıkların sahip olma isteklerini teşvik ettiğinden Boğazları kontrol eden uygarlıklar kudretten düştüklerinde Boğazlardaki hâkimiyetlerini de kaybetmekle karşı karşıya kalmışlardır. Buna karşın Boğazları kontrol eden uygarlıklar dönemin güç dengesinin oluşturduğu denklemde bir süre düşmanları tarafından işgal edilmekten de kurtulabilmişlerdir. Kontrolü ve paylaşımı kolay olmadığından özellikle 18. yüzyıl sonrasının güç dengesinde Boğazlara hâkimiyet Büyük Güçler, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusyası arasında ana rekabet alanlarından birisi olmuştur. Söz konusu rekabetin sonunda yaklaşık üç buçuk asır Osmanlı Devleti tarafından kesintisiz uygulanan Boğazların kapalılığı ilkesi Kaide-i Kadim uygulaması son bularak Boğazlarda çok uluslu yetki paylaşımı ve çok uluslu güvenlik garantisi süreci başlamıştır. Londra’da 1841 senesinde imzalanan Boğazlar Sözleşmesi bu sürecin çok taraflı ilk somut adımıdır. Bu çalışmada Londra Boğazlar Sözleşmesi öncesindeki gelişmeler ve Sözleşme’nin getirdiği yeni düzen dönemin deniz hukuku gelişmeleri de dikkate alınarak incelenecektir.
Keywords : Büyük Güçler, Londra Sözleşmesi, Rusya, Boğazlar, Bâbıâli, Akdeniz