Türkçede “K- > G- ve T- > D- ” Değişimleri ve Aykırılıkları Üzerine Düşünceler

Authors : Ümit HUNUTLU

Pages : 161-186

Doi:10.14222/Turkiyat3934

View : 12 | Download : 11

Publication Date : 2018-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Oğuz Türkçesinde ön seste /K-/ ve /T-/ taşıyan kelimelerin sadece bir bölümünün tonlulaşma sebebi bugüne kadar açıklanamamıştır. Bir kısım araştırmacı bunu yazı dilindeki kelime kalıplaşmalarına bağlamakta, bir kısmı ise lehçeler ve diller arası tesirle açıklamaktadır. Bugün Türkiye Türkçesinde kelime başlarındaki bazı ince sıradan /k-/ sesleri tonlulaşarak /g-/ sesine dönüşmüştür: Kirü > girü, kel- > gel-, köñül > gönül, ked- > gey- vb. Bazı Türkçe kelimelerde ise ön seste /k / korunmuştur: kes-, küs-, kişne-, kekeme, köprü, kirpi... Azerî ve Türkmen Türkçesinde kelime başı tonlulaşma hadisesi daha istikrarlı gerçekleşmiş ve kelime başı /ḳ-/  > /ġ-/ değişimi de yaygınlık kazanmıştır: ġara, ġış, ġuş… Oğuz Türkçesinde, ön seste /T-/ > /D-/ tonlulaşmasını kesin kurallara bağlamak /K-/ > /G / tonlulaşmasını açıklamaktan çok daha zordur. Çünkü Oğuz Türkçesinde genellikle /t-/ ünsüzü tonlulaşma eğilimi gösterse de; tal > dal, tamar > damar, taġ > dağ vb. kelimelerde /†-/ ünsüzü de tonlulaşmaktadır. Bu makalede, Oğuz Türkçesinde, Türkçe kelimelerdeki ön seste tonlulaşmanın sebepleri ortaya konmuştur. Kelime başında tonlulaşmaya uğrayan veya Eski Türkçedeki kullanımını devam ettiren kelimeler tespit edilerek ön seste tonlulaşmaya aykırılık gösteren kelimelerin nitelikleri belirlenmiştir.
Keywords : Ön seste tonlulaşma, birincil uzun ünlüler, Oğuz Türkçesi