Seyf-i Sarāyî’nin Gülistan Tercümesinde Fiilden Fiil Yapımı

Authors : Ümit Özgür DEMİRCİ

Pages : 187-226

Doi:10.14222/Turkiyat3682

View : 14 | Download : 13

Publication Date : 2018-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz Türk yazı dili 8. yüzyılda yazılan Orhon Yazıtları ile başlar, Eski Türkçe adını verdiğimiz bu dönemde; Köktürk lehçesi, Eski Kırgız lehçesi ve Eski Uygur lehçeleri edebî dil olarak karşımıza çıkmaktadır. Başka bir görüş, Eski Türkçe içerisine Karahanlı lehçesini de dâhil eder; ancak İslamiyetin kabül edilmesinden sonra dilimizde Arapça ve Farsça kelimelerin görülmeye başlanması nedeniyle Karahanlı Türkçesi; kelime dağarcığı başta olmak üzere, bazı dil özellikleri bakımından Köktürk, Eski Kırgız ve Eski Uygur lehçelerinden ayrılmaktadır. Bu görüşden hareketle bu çalışmamızda Karahanlı lehçesi, Eski Türkçe içerisine dâhil edilmeyerek, Orta Türkçe olarak değerlendirildi. 10. yüzyılın sonuna kadar devam eden Eski Türkçe, 11. yüzyılda yerini Orta Türkçeye (Karahanlı lehçesine) bırakmıştır, Karahanlı lehçesi 12. yüzyılın sonuna kadar devam eder, 12. yüzyılın sonuna kadar Türk yazı dili tektir; 13. yüzyılın başında Türk dili iki farklı coğrafyada iki ayrı yazı dili olarak karşımıza çıkmaktadır. Azerbaycan ve Anadolu coğrafyasında, Batı Türkçesi adı verilen Oğuzca, Harezm, Aşağı Seyhun ve İdil nehri coğrafyasında ise Kuzey-Doğu Türkçesi adı verilen Harezm-Kıpçak lehçeleri görülmektedir. Gülistan Tercümesi, 14. yüzyılda Seyf-i Sarâyî tarafından Kıpçak lehçesine tercüme edilmiştir. Sa’di’nin Bostan isimli eseri ile birlikte dünya klasikleri arasına giren eser, dünyada pek çok dile tercüme edilmiştir. Gülistan Tercümesi üzerine ilk çalışma Ali Fehmi Karamanlıoğlu’na aittir; 1968 yılında neşredilen bu çalışmada Gülistan Tercümesinin dil özellikleri, metin, notlar ve eserin dizini verilmiştir. Daha sonra 1969 yılında Andras Bodrogligeti tarafından Gülistan Tercümesinin metin ve sözlüğü neşredilmiştir. 1975 yılında Emir Neciboğlu Necip, Kazakistan İlimler Akademisi yayınları arasında Gülistan Tercümesinin dil özellikleri ve kelime kadrosunu inceleyen iki ciltlik neşriyatını yapmıştır. Bu çalışmaların dışında Osman Fikri Sertkaya, Hatip Usmanov ve Zaynap Maksudova’nın Gülistan Tercümesi üzerine yazılmış makaleleri bulunmaktadır. Çalışmamız umumiyetle Ali Fehmi Karamanlıoğlu’nun yayınına dayanmaktadır; ancak bazı kelimelerin okunmasında ve anlamlandırılmasında Karamanlıoğlu’ndan farklı düşündüğümüz fiiller de bulunmaktadır. Çalışmamızda, bu neşirdeki fiilden türemiş fiiller tespit edilmiş, tespit edilen fiillerin anlamları, kökenleri ve örnekleri verilmiştir. Ayrıca bazı fiiller ile ilgili bazı değerlendirmeler de yapılmaya çalışılmıştır.
Keywords : Gülistan Tercümesi, fiil yapımı, fiilden türemiş fiiller, Sadi, Kıpçak lehçesi