Türeyiş Destanıyla İlgili Tüm Rivayetlerin Karşılaştırılması ve Kültürel Kodlar Üzerine Bir İnceleme

Authors : Nuriye BASTEM

Pages : 225-236

Doi:10.14222/Turkiyat4197

View : 11 | Download : 10

Publication Date : 2019-09-15

Article Type : Research Paper

Abstract :İlkel insanların bir nevi inançları olarak ele alınan mitoloji, halkın din ihtiyacını manevi yönden doldurduğu için halk hafızasında önemli bir yer tutar. Bir topluma ait inançlar, o toplumun sözlü edebiyat ürünlerine de yansır. Bunlardan biri olan destanlarda ise mitolojik unsurlara, halk hafızasının seçtiği sembollere sıkça rastlanır. Destanlar hem edebiyatın hem sözlü tarihin taşıyıcısıdırlar. Türk destanları açısından düşünüldüğünde araştırmacıların özellikle bu ikincisini ihmal ettikleri, destanın bu özelliğinin üzerinde pek durmadıkları görülür. Tarihini ve edebiyatını okuyan/bilen kişi, bu bilincin farkına varacaktır. Bu sebepten destanlara hayali ürünler olarak değil, sosyolojik bir metin olarak bakmak gerekmektedir. Buna göre Türk destanlarını incelemek; Türk kültürünü, tarihini vb. de incelemek demektir. Bu çalışmada, Türeyiş destanları ile ilgili beş rivayet karşılaştırılarak bu rivayetlerde yer alan kültürel kodlar üzerine bir inceleme yapılmıştır. Türeyiş destanı ile ilgili beş rivayet bulunmaktadır. İlk üç rivayet Çin kaynaklarından alınmıştır. Dördüncü rivayet Reşideddin Fazlullah’ın Cami’üt-Tevarih adlı eserinde, son rivayet Ebu’l-Gazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türk’ünde yer almaktadır. Çalışmada Türklerin türeyişini anlatan menşe mitlerinden Türeyiş destanının Cami’üt-Tevarih’teki rivayeti esas alınarak karşılaştırmaya gidilmiştir. İnceleme için İran kaynaklı Cami’üt-Tevarih’in esas alınmasının sebebi, Türeyiş destanlarının en tarihî nüshası olmasıdır. Cami’üt-Tevarih nüshasının özetinden sonra diğer rivayetlerle karşılaştırılması yapılmış, ardından bu destanlarda yer alan kültürel kodlar üzerine bir değerlendirmeye gidilmiştir. İnceleme sonucunda Türkler için soy devamlılığının önemi ve Türklerin devlet/millet/aile bilincine verdikleri değer ortaya çıkmaktadır. Bu tür destansı metinleri okuma, anlamlandırma ve kültürel kodlarını çözme, Türk kültürünün ne kadar zengin olduğunu, Türk tarihinin ve edebiyatının da bir o kadar köklü olduğunu göstermek açısından önem arz etmektedir.
Keywords : Türeyiş destanı, kültürel kodlar, mitoloji, Türk kültürü