Beyitlerde Geçen Bazı Söz Kalıplarına Dair

Authors : Murat KEKLİK

Pages : 1-35

Doi:10.14222/Turkiyat4191

View : 16 | Download : 13

Publication Date : 2020-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk şiiri beyitleri derin anlamlarla yüklü kültür hazineleridir. Beyitler ilk söylendiğinde zihinde uyanan anlamlarının ötesinde, insanda zevk ve hayranlık uyandıran lafız ve mana katmanlarıyla örülüdür. Taşıdıkları derin anlamları, kültür unsurlarını, dil zenginliklerini yakalayabilmek için beyitler üzerinde kapsamlı ve mukayeseli araştırmalar yapmak gerekir. Klasik Türk şiiri metinleri okunurken sözlük anlamlarının ötesinde yeni bir kavram, durum ve eylemi karşılayan dil birliklerinin metinlerde geçtiği görülür. Başka metinlerde bu dil birlikleriyle karşılaşıldığında dilin söz varlığına ait kalıplaşmış yapılar oldukları anlaşılır. Diğer taraftan kalıplaşmış ifadelerin geçtiği metin örnekleri arttıkça söz konusu kalıplaşmış ifadelerin işlev, bağlam ve anlam çerçevelerine dair ipuçları da çoğalır. Bu çalışmaya 16. yüzyıl şairlerinin divanlarında karşılaşılan begligi olmak, devlet külahı, feleğe vermemek, ferdâya salmak, fülân ibn-i falân, hâtır-ı cem, karşu varmak, kıble hakkı, küp (küp) düşmek, ma’zûl börki, meydana çekmek, mûy-ı siyâh ağarmak, pîr olası, sohbet bâkî söz kalıpları ile yaykara kavramı konu edilmiştir. Kaynaklardaki bilgilerden hareketle kavram ve söz kalıpları açıklanmış, söz kalıplarının geçtiği beyit örnekleri taranılan divanlardan tespit edilerek beyitlerin dil içi çevirisi yapılmış, beyitlerin tanıklığında söz kalıplarının kullanıldıkları bağlamlar açıklanarak söz kalıplarının geçtiği beyitlerin daha iyi anlaşılmasına katkı sunulması amaçlanmıştır.
Keywords : Klasik Türk şiiri, divan, beyit, söz kalıpları