Türk Ninnilerinde Yazı Dilinde Unutulan Eski Kelimeler

Authors : Okan Celal GÜNGÖR

Pages : 121-151

Doi:10.14222/Turkiyat4257

View : 18 | Download : 9

Publication Date : 2020-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz Türk dili tarihî süreç içerisinde toplumsal hayattaki değişme ve gelişmelere paralel olarak farklı coğrafyalara yayılmış, yeni coğrafyalarda farklı kültürlerle temas ve ihtiyaçlar doğrultusunda birtakım değişimler geçirmiştir. Bu değişimler hem gramer unsurlarında hem de söz varlığında meydana gelmiştir. Dilin söz varlığındaki unsurlardan bazıları zaman içinde ses, şekil veya anlam özellikleri açısından farklılaşarak varlığını devam ettirirken, bazıları yazı dilinin/standart dilin çevrim alanının tamamen dışına çıkmıştır fakat bu kelimeler yazı dilinin çevrim/kullanım alanının dışına çıksa da sözlü kültür ürünlerinde eski şekil ve anlamıyla canlılığını sürdürebilmektedir. Bu amaçla kökleri çok eskilere uzanan, yazı dilinde kullanımdan düşmüş, sözlü kültür ürünlerinin en eskilerinden olan ninnilerde hayatiyetini devam ettiren “eski kelimeler” ele alınmıştır. Çalışmada başta Amil Çelebioğlu’nun Türk Ninniler Hazinesi eseri olmak üzere türle ilgili önemli eserler taranmış ve TDK’nin Türkçe Sözlük’ü esas alınarak kullanımdan düşmüş olan “eski kelimeler” belirlenmiştir. Neticede ninnilerde geçen, bugün yazı dilinde unutulmuş 24 tanesi fiil, 22 tanesi isim, 5 tanesi sıfat, 6 tanesi zarf 1 tanesi ünlem olarak kullanılan 58 kelime tespit edilmiştir. Bunlar içerisinde doğrudan çocuğu karşılayanlar: “bala, çağa, kızan”; bebeğin beslenmesi ve bakımıyla ilgili olanlar: “belek, belemek, belertmek, soğulmak, taya”; tuvalet bakımıyla ilgili olan: “höllük”; bebeği uyutma ritüeliyle ilgili olanlar: “ırgalamak, üğrülemek”; bu kelimelerden kökleri Eski Türkçe dönemine (Göktürkçe, Uygurca) kadar uzananlar: “ağmak, bulak, eğin, gözgü, günü, höllük, ıramak, karımak, yarılgamak, yozmak, yumak, yüğrük”; alıntı olanlar Farsça “kelep, taya” ve Moğolca “dulda”dır.
Keywords : Türkçe, Türkiye Türkleri, ninni, eski kelimeler