Bir İhtirasın Hikâyesi: Selçuklu Devlet Adamı Tâcü’l-Mülk’ün İktidar Mücadelesi

Authors : Mustafa ŞAHİN, Uğur ARABACI

Pages : 341-366

Doi:10.14222/Turkiyat4238

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2020-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslâm tarihinde Abbâsîlerden itibaren halîfe veya sultandan sonra devletin en önemli kurumu haline gelen vezîrlik, Büyük Selçuklu Devleti’nde ilk defa Sultan Tuğrul Bey döneminde ihdas edilmiştir. Bu dönemde vezîr olan ilk kişi Amidü’l-Mülk Kündûrî’dir. Büyük Selçuklu Devleti’nde uzun süre vezîrlik yapan Nizâmü’l-Mülk ise devleti âdeta baştan sona tanzim etmiştir. Sultan Melikşah’a tavsiye edildikten kısa süre sonra devletin önemli makamlarını ele geçirip, sultanın hazinesi, saray işleri, şehzâdelerin eğitimi ve idarî işlerden sorumlu bir yönetici durumuna gelen Tâcü’l-Mülk, Nizâmü’l-Mülk’ün bir bâtınî fedâisi tarafından öldürülmesinden sonra vezîrlik makamına getirilmiştir. Selçuklu melikleri arasındaki taht mücadeleleri sırasında da etkili olan Tâcü’l-Mülk, bu mücadelelerde Nizâmü’l-Mülk’ün sağlığında desteklediği Berkyaruk’a karşı Terken Hâtûn ve Halîfe ile birlikte Mahmud’u destekleyerek onun adına hutbe okutulup sultan ilan edilmesinde önemli rol oynamıştır. Berkyaruk-Mahmud mücadelesinde Mahmud yenilince Tâcü’l-Mülk yakalanıp Berkyaruk’un huzuruna getirilmiştir. Daha önce Berkyaruk’a karşı takındığı bütün olumsuz tavırlara rağmen yeni sultan onun tecrübesinden faydalanmak için vezîr yapmak istemiştir. Ancak durumu kabul etmeyen Nizâmü’l-Mülk’ün taraftarları tarafından 486/1093 tarihinde kırk yedi yaşındayken parçalanarak öldürülmüştür. Bağdad’daki Taciyye Medresesi ve İsfahan’daki Gumbet-i Hâkî adında iki eser Tâcü’l-Mülk tarafından yaptırılmıştır. Kaynaklar Tâcü’l-Mülk’ün cömert, faziletli ve iyi bir insan, siyâsî bakımdan ise çok ihtiraslı bir kişi olduğunu kaydetmişlerdir. Bu çalışmada dönemin kaynakları ışığında Selçuklu devletinin siyâsî tarihi özelinde ünlü devlet adamı Tâcü’l-Mülk ele alınmıştır.
Keywords : Selçuklu İmparatorluğu, Vezîrlik, Tâcül Mülk