Erken Cumhuriyet Dönemi Demiryollarının Millileştirilmesi: Anadolu Demiryolları ve Mersin- Tarsus- Adana Hattının Satın Alınması

Authors : Birgül BOZKURT

Pages : 679-702

Doi:10.14222/Turkiyat4522

View : 11 | Download : 6

Publication Date : 2021-05-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Cumhuriyet ilan edildiğinde, Osmanlı Devleti’nden devralınan 4137 km. uzunluğunda oldukça yıpranmış bir demiryolları sistemi bulunuyordu. Yabancı özel şirketler tarafından inşa edilmiş ve işletilmekte olan bu hatlar, Avrupa sermayesinin çıkarları doğrultusunda biçimlenmişti. Cumhuriyet hükümetleri için ülkenin savunulması ve iktisadi çıkarlarının korunması amacıyla demiryolu ulaşımının geliştirilmesi öncelikli alanlardan biri olarak belirlenmiştir. Demiryolu politikasında; yeni hatlar inşa edilmesi kadar mevcut demiryollarının millileştirilmesi esası da kabul edilmiştir. 22 Nisan 1924 tarihli 506 sayılı kanunun kabul edilmesiyle Anadolu demiryolunun satın alınmasına karar verilmesi demiryollarında millileştirme politikasının da başlangıcını teşkil etmiştir. Bu çalışmada demiryolu politikasının millileştirme yönü üzerinde durulmuştur. Demiryollarının millileştirilmesi, Anadolu demiryolu ile Mersin- Tarsus- Adana hattının satın alınmasıyla başlamıştır. Satın almayla ilgili yasal düzenleme 1924 yılında kabul edildiği halde satın alma anlaşması 10 Aralık 1928 tarihinde mümkün olmuştur. İmparatorluk devrinde gerçekleştirilen imtiyaz antlaşmalarına dayalı olarak şirketlere tanınan haklar ile savaş dönemlerinin eklediği yeni sorunlar satın alma sürecinin uzamasına neden olmuştur. Şirket temsilcileri ile yaşanan görüş ayrılığı, müzakereleri yürütmek üzere Şükrü Saraçoğlu başkanlığında bir komisyonun kurulmasıyla aşılmıştır.
Keywords : Cumhuriyet Dönemi, Millileştirme, Anadolu Demiryolu, Mersin Tarsus Adana Hattı, Şükrü Saraçoğlu