OSMANLI TARİH YAZICILIĞINDA MUHTASAR UMUMİ TARİHLER ÜZERİNE

Authors : Rukiye ÖZDEMİR, Ahmet AYDIN

Pages : 105-136

Doi:10.33404/anasay.512209

View : 11 | Download : 6

Publication Date : 2019-02-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Umumi Tarihler genel olarak insanlığın yaratılıştan başlayarak İslâm tarihi, Osmanlı öncesi ve çağdaşı devletler ile Osmanlı tarihi hakkında geniş ölçekli bir yelpazeyi içerir. Bu eserler genel anlamda hemen hemen aynı muhtevaya sahip olmakla birlikte içeriklerinin sunum şekilleri açısından farklılıklar göstermektedirler. Bu nedenle umumi tarihler kendi aralarında mufassal ve muhtasar umumi tarihler olarak gruplandırılabilir. Bunlardan mufassal olanlar içeriklerini ayrıntılı bir şekilde sunmuşlardır. Bunun en güzel örneklerini Gelibolulu Mustafa Aliʼnin “Künhü’l Ahbar” ve Kâtip Çelebiʼnin Fezleketü’l akvâli’l-ahyâr fi’ilmi’t-târîh ve’l-ahbâr  insert ignore into journalissuearticles values(Arapça Fezleke);  / Takvîmü’t-Tevârih insert ignore into journalissuearticles values(Türkçe Fezleke ); adlı eserlerinde görmek mümkündür. Muhtasar umumi tarihler ise içeriklerini özet-hülasa bir biçimde kronolojik esaslı olarak oluşturmuşlardır. Bunun örnekleri arasında ise Mevlana Şükrullahʼın Behçetü’t-Tevârih, Ramazân-zâde Nişâncı Mehmed Paşaʼnın Târîh-i Nişâncı Paşa ve Cenâbî Mustafa Efendiʼnin El-Aylemü’z-Zahir veya Gülşen-i Tevârîh, Hezârfen Hüseyin Efendiʼnin Tenkîh-i Tevârih-i Mülük adlı eseri sayılabilir. Bu çalışmada muhtasar olarak kaleme alınan Behçetü’t-Tevârih, Târîh-i Nişâncı Paşa, Gülşen-i Tevârîh ve Tenkîh-i Tevârih-i Mülûk eser-müellif eşleştirmeleri tanıtılmıştır. Ayrıca muhtasar olarak yazılan eserlerde olayların özet-hülasa şekilde anlatım içerik örneklerine yer verilmiştir.  Bu örnekler vasıtasıyla muhtasar umumi tarihlerin ortak yönlerinin olayların ayrıntısını vermekten ziyade kapsam geçerliliğine önem verdikleri ve daha fazla bilgi sunmayı amaçladıklarının izahı çalışmalarına katkıda bulunulmak hedeflenmiştir. Bununla birlikte verilen içerik örnekleriyle muhtasar umumi tarihlerin birbirlerinden ayrılan yönlerinin temelde hangilerinin muhtasarlık içinde kısmi mufassallığa yöneldiği hangilerinin ise muhtasarlık içinde daha da muhtasarlığa yöneldiği incelenmeye çalışılmıştır.
Keywords : Osmanlı Tarih Yazıcılığı, Umumi Tarihler, Muhtasar Umumi Tarihler, Ramazân zâde