Arap Anlam Biliminin Temellendirilmesinde Kadîm Dilcilerin Rolü: Câhiz Örneği

Authors : Sultan Duran Gürbüz

Pages : 113-130

Doi:10.33404/anasay.1504272

View : 176 | Download : 59

Publication Date : 2024-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Anlam bilimi, mânanın mahiyeti ve işlevini ele almaktadır. Temelleri M.Ö. 10. yüzyıla kadar uzanan bu disiplin, terorik olarak 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bilindiği üzere Arap coğrafyasında dil bilimleriyle ilgili çalışmalar 8. yüzyılda dikkat çekmeye başlamıştır. Bu çalışmalar aynı zamanda Arap anlam bilimine de dolaylı yoldan katkı sağlamıştır. Arap anlam biliminin müstakil bir disiplin haline gelmesinde büyük role sahip olan kadîm dilciler Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî, Ebû Osmân el-Câhiz, İbn Cinnî, Abdülkâhir el-Cürcânî ve Celâleddîn es-Suyûtî\'dir. Bu çalışmada Câhiz’in anlam biliminin temellendirilmesine ne gibi katkılarının olduğu konu edilmiştir. Câhiz’in söz konusu dil bilim sahasına dair görüşleri, onun el-Beyân ve\'t-Tebyîn ile Kitâbü\'l-Hayevân adlı iki eseri özelinde ele alınacaktır. Böylece Câhiz’in anlam bilimine dahil olabilecek görüşleri, belirli bir sistematik içinde değerlendirilecek, onun dil anlayışının modern semantik kuramların temellendirilmesindeki yeri ve önemi anlaşılmış olacaktır. Çalışmada Câhiz\'in anlam bilimine dair görüşleri durgun ve gelişmeli anlam bilimi başlıkları altında ele alınacaktır. Câhiz’da beyâna yani mânaya delâlet eden unsurlar, durgun anlam biliminin konularıdır. Câhiz mânaya götüren bu unsurları lafız, işaret, akd (hesap), hat (yazı) ve hâl (nısbe) şeklinde beş taksime ayırmıştır. Câhiliye dönemiyle İslâmi dönem ve sonrasında meydana gelen mâna değişimi ve gelişimini ele aldığı kısımlar ise gelişmeli anlam biliminin konularıdır. Bu konular anlam değişimi, eş anlamlılık, mecâz, kinâye, çok anlamlılık, bazı özel ve cins isimlerine verilen adların hangi mânalardan hareketle gerçekleştiği şeklinde sıralanabilir. Son olarak bu çalışmayla anlam biliminin literatürde bir bilgi sistemi haline dönüşmeden de kadîm dilcilerden olan Câhiz’in dil anlayışında yer aldığı, onun tarafından araştırma ve incelemeye konu edildiği tespitine ulaşılacaktır.
Keywords : Câhiz, Arap Anlam Bilimi, Kadîm Dilciler