İBN-İ HALDÛN VE JARED DİAMOND’DA UYGARLIKLARIN FARKLI HIZDA GELİŞMESİNİN İNCELENMESİ

Authors : Ozan ARSLAN

Pages : 283-298

View : 13 | Download : 7

Publication Date : 2017-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Farklı zamanların iki düşünürü: İbn-i Haldûn ve Jared Diamond. İkisi de yaşadıkları dönemdeki farklı yerlerde yaşayan toplumların iktisadi, siyasi gibi alanlarda eşitsiz gelişimine değinir. Bu eşitsizliğin nedenlerini açıklamaya çalışırlar. İbn-i Haldûn, 14. yüzyılda yaşamıştır. Mukaddime isimli eserinde, kendi çağında farklı yerlerde yaşayan toplumların neden eşitsiz geliştiğini sorgular. İbn-i Haldûn, yeryüzünü coğrafi olarak doğudan batıya doğru uzanan yedi iklim kuşağına bölmüştür. Bu iklim kuşaklarından birinci, ikinci, altıncı ve yedincisinde yerleşim yerleri diğer kuşaktaki yerlere göre azdı. Nüfusları düşüktü. Oysa üçüncü, dördüncü ve beşinci iklim kuşaklarındaki yerleşim yerleri çoktu. Şehirlerin sayısı daha fazlaydı. Nüfusları kalabalıktı. İbn-i Haldûn, farklı iklim kuşaklarında yaşayan toplumların neden eşitsiz geliştiğini sorgular ve açıklamaya çabalar. İbn-i Haldûn’dan yaklaşık altı yüz yıl sonra Jared Diamond da, tıpkı İbn-i Haldun gibi, kendi çağındaki toplumların neden farklı bölgelerde eşitsiz geliştiğini merak eder. Diamond, Tüfek, Mikrop ve Çelik isimli kitabında, “Neden şu anda Avrupalı ve Asyalı halklar zenginlik ve güç sahibi de başkaları değil? Örneğin neden Amerika, Afrika ve Avusturyalı yerlileri gidip Avrupalıları ve Asyalıları öldüremedi, egemenlikleri altına alamadı, onların köklerini kazıyamadı?” sorusunu sorar ve cevaplamaya çalışır. İbn-i Haldûn ve Diamond, farklı çağların düşünürleri olsa da ikisi de farklı yerlerdeki toplumların neden farklı hızda geliştiğine benzer cevap verir: Coğrafi faktörler. İbn-i Haldûn, toplumların eşitsiz gelişimini güneş ışınlarının düşüş açısına göre sıcaklık derecesinden kaynaklandığını belirtir. Ona göre güneş ışınları, üçüncü, dördüncü ve beşinci iklim kuşağında yer alan Akdeniz havzası ve etrafındaki yerlere en uygun şekilde gelir. Bu kuşaktaki insanlar, ılıman iklim sayesinden diğer yerlerdeki toplumlara göre daha iyi geliştiğini ifade eder. Diamond da Avrasya’daki Akdeniz iklim kuşağının, özellikle Bereket Hilal’in, coğrafi olarak avantajlarını vurgular. Buranın uygun iklime sahip olması ve besin verimi yüksek evcilleştirilebilir bitki ile hayvanların bulunması sayesinde buradaki toplumların diğer yerlerdeki toplumlara göre daha erken yerleşik hayata geçtiğini belirtir. Bu sayede diğer yerlerdeki toplumlardan daha hızlı geliştiğini ifade eder
Keywords : İbn i Haldûn, Jared Diamond, Mukaddime, Dünya Tarihi