Önermenin Unsurlarına Dair Üsküdârî’nin Yaklaşımı

Authors : Muhammet Nasih ECE

Pages : 243-263

Doi:10.28949/bilimname.1055101

View : 9 | Download : 11

Publication Date : 2022-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mantık biliminin kurucusu Aristoteles’e göre basit bir önerme konu, yüklem ve bağ olmak üzere üç temel unsurdan meydana gelir. Fârâbî, İbn Sînâ, İbn Bâcce ve İbn Rüşd gibi ilk dönem İslam filozofları da bu üçlü sistemi kabul etmişlerdir. On dördüncü yüzyılın önemli mantıkçılarından Kudbuddin Râzî tarafından ilk defa önermenin dördüncü parçası gündeme getirildi. Onu takip eden Taftazânî, Cürcânî gibi aynı dönemin önemli mantıkçıları da bu meseleyi tartışma konusu yaptılar. Önermenin unsur sayısına dair tartışma, Osmanlı’nın son dönemlerine kadar gerek bağımsız gerek önermeler mantığına ilişkin metinlerde sürdürüldü. Bu meseleyi önemseyen ve bu nedenle bağımsız bir risale kaleme alan Osmanlı’nın önemli mantıkçılarından biri de Üsküdârî’dir. O, önermenin unsurlarına dair tartışmayı, isimlerini vermeden, öncekiler ve sonrakiler denilen mantıkçılar nezdinde çözümlemeye çalışmıştır. Önceki mantıkçılar önermenin unsurlarını konu, yüklem ve yargısal bağdan ibaret görmüşlerdir. Sonraki mantıkçılar ise bir dördüncüyü ekleyerek önermenin unsurlarını; konu, yüklem, konu ile yüklemi ilişkilendiren bağ ve yargısal bağ olarak belirlemişlerdir. Söz konusu üçlü ve dörtlü analiz yaklaşımları, şartlı önermelerde de sürdürülmüştür. Öncekilere göre şartlı önermede ön-bileşen, art-bileşen ve şart edatı şeklinde üç unsur bulunur. Sonrakilere göre ise bunlara ek olarak önermede olumluluk veya olumsuzluk öğesi de söz konusudur. Üsküdârî önermenin unsur çözümlemesine iki açıdan katkı sunar. Birincisi, bu meseleyi anlaşılır bir dil ve düzeyde özetleyerek konunun boyutlarına dikkat çekmesidir. İkincisi ise, nihaî olarak öncekilerden yana tavır alsa da, öncekiler ile sonrakilerin haklı noktalarını tespit ederek bunları gerekçelendirmesidir.
Keywords : mantık, önerme, konu, yüklem, bağ