SEKİZİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN EKOLOJİK AYAK İZLERİ İLE SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE TUTUMLARININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Authors : Fatma DEMİRTAŞ, Ayhan ÇİNİCİ

Pages : 46-65

Doi:10.33418/ataunikkefd.549459

View : 13 | Download : 8

Publication Date : 2019-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :SEKİZİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN EKOLOJİK AYAK İZLERİ İLE SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE TUTUMLARININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ   INVESTIGATING THE EIGHTH GRADE STUDENTS’ ECOLOGICAL FOOTPRINT AND SUSTAINABLE ENVIRONMENTAL ATTITUDES IN VARIOUS VARIABLES  Öz:  Bu çalışmada, sekizinci sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir çevre tutumlarıyla ekolojik ayak izlerinin; yerleşim birimi, cinsiyet, aile gelir durumu ve ebeveyn eğitim durumu gibi değişkenler açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, Adıyaman ve Kahramanmaraş illerinden 537 sekizinci sınıf öğrencisi ile yürütülmüştür. İlişkisel tarama modeline göre yürütülen araştırmada, 23 maddeden oluşan “ Sürdürülebilir Çevre Tutum Ölçeği ” ve öğrencilerin tüketim alışkanlıklarını belirlemeye yönelik 21 maddelik online “ Ekolojik Ayak İzi Hesaplama Ölçeği” veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, öğrencilerin çevresel tutum puan ortalamalarında; şehir merkezinde yaşayan öğrenciler, kız öğrenciler ve bir istisna dışında aylık geliri yüksek olanlar lehine fark olduğu tespit edilmiştir. Her iki ölçekten elde edilen genel ortalamalar değerlendirildiğinde ise sekizinci sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir çevreye yönelik tutumlarının yüksek düzeyde olmasına rağmen ekolojik ayak izleri de yüksek düzeyde çıkmıştır. Sonuç olarak, öğrencilerinin sürdürülebilir çevre tutumlarının iyi düzeyde olmasına rağmen, ekolojik ayak izlerinin de yüksek çıkmasının nedenleri tartışılmış ve çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Çevre eğitimi, Ekolojik ayak izi, Sürdürülebilir çevre   Abstract:  The aim of this study to investigate the eighth grade students’ attitude to the sustainable environment and ecological footprint in terms of settlement, gender, monthly income, and parents’ educational status. The study was carried out with 537 eighth grade students from the middle schools located in Kahramanmaraş and Adıyaman. In the research modelled by correlational research, “ Sustainable environmental attitude survey” which consists of 23 items and online “ Ecological Footprint Calculation Questionnaire” consisting of 21 items which aims to determine the consumption habits of the students were used. At the end of the study, it was found some differences concerning environmental attitudes in favor of the students who live in city centers, girls and those with high monthly income with one exception. When general averages obtained from both scales are evaluated, although the students’ attitudes towards sustainable environment were at high level, their ecological footprints were high. Consequently, although students’ sustainable environment attitudes were at a good level, the reasons for the emergence of high ecological footprints were discussed and made various suggestions . Keywords: Environmental education, Ecological footprint, Sustainable environmental attitude   GİRİŞ İnsan ve çevre etkileşiminin dinamik doğası gereği, çevrede meydana gelen değişimler tek tek bireylerde de değişimleri tetiklemekte ve böylece karşılıklı bir dönüşüm gerçekleşmektedir insert ignore into journalissuearticles values(Dinçer, 1988);. Bu dinamik sürecin sağlıklı ve sürdürülebilir olarak devam edebilmesi ya da ettirilebilmesi için yasal düzenlemeler yanında toplumsal bilincin geliştirilmesi ve sürdürülmesi oldukça önemli bir hal almıştır. Çevreye yönelik politikaların tarihsel gelişimine bu bağlamda bakıldığında; 60’larda öğrenci hareketlerinin de etkisiyle, yönetimlerin çevre sorunlarına olan ilgisi artmaya başlamış ve bu sürecin sonunda 1987 yılında Brundtland Raporu ile BM Genel Kurulu’na “ Sürdürülebilir Kalkınma Raporu ” sunulmuştur. Daha sonra, 1992’de Rio Dünya Çevre Kalkınma Zirvesi ile “ Gündem 21 ” oluşturulmuş, 2002 yılında ise “ Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi” ile bu 10 yılın bilançosu yapılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(Ciravoğlu, 2006);. Anlaşıldığı üzere bu süreçte sürdürülebilirlik kavramı ön plana çıkmaya başlamıştır. Nitekim bu kavram Brundtland raporunda “ sürdürülebilir kalkınma ” olarak ortaya çıkmış ve “ Gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğinden ödün vermeksizin, bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilmektir ” şeklinde tanımlanmıştır insert ignore into journalissuearticles values(Brundtland Raporu, 1987, akt. Çamur ve Vaizoğlu, 2007);. Türkiye’de ise, çevre düşüncesi yasal çerçevede ilk kez 1982 Anayasası ile yer almıştır. 1982 Anayasası’nın 56. Maddesinde, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı olduğu ve böyle bir çevre oluşturmanın devlet ve vatandaşın ortak görevi olduğu vurgulanmaktadır. Anayasanın bu maddesinden yola çıkılarak 1983 yılında yürürlüğe giren Çevre Kanunu ’nun amaçları; su, toprak ve havanın kirlenmesini önlenmek, doğayı korumak, geliştirmek ve böylece doğal kaynakların sürdürülebilir bir çerçevede kullanımını sağlamaktır insert ignore into journalissuearticles values(Egeli, 1997);. Çevreyle ilgili sürdürülebilirlik kavramı ile beraber anılan diğer bir kavram ise “ekolojik ayak izi” dir. Ekolojik ayak izi; tükettiğimiz kaynakların yeniden üretilebilmesi ve oluşturduğumuz atıkların yok edilebilmesi için gereken, yüksek verimliliğe sahip toprak ve kaliteli su alanı üzerinden hesaplanmaktadır insert ignore into journalissuearticles values(Schaller, 1999);. Burada bahsi geçen tüketim, basitçe günlük bireysel tüketim şeklinde düşünülmemelidir. Çünkü, bir ülkede kümülatif olarak kaynaklarının kullanılmasını gerektiren tüm faaliyetler, o ülkede kişi başına düşen ekolojik ayak izinin artmasına yol açmaktadır insert ignore into journalissuearticles values(Akoğlu, 2009);. Bu nedenle ekolojik ayak izimizi öğrenerek, dünyaya verdiğimiz zararın farkına varabilir ve bunu azaltabiliriz. Sonuç olarak, ekolojik ayak izinin hesaplanmasıyla, birey hangi alandaki tüketim alışkanlıklarını değiştirmesi gerektiğini görebilecek ve bu sayede yanlış tüketim alışkanlıklarını düzelterek doğaya verdiği tahribatı azaltabilecektir. Yapılan çok sayıda çalışmada dünyaya vermiş olduğumuz tahribatı sayısal veriler yoluyla somut olarak bize gösteren ekolojik ayak izi değerini bilmenin; bireyde çevreye yönelik tutum, davranış ve değer yargılarında olumlu yönde bir değişim oluşturabileceği belirtilmektedir insert ignore into journalissuearticles values(Keleş, 2007; Öztürk, 2010; Polat, 2012);. Sonuç olarak ekolojik ayak izi kavramı; sürdürülebilir çevre bilinci kazandırmak için iyi bir gösterge, stratejik yönetim ve faaliyet alanları belirlemede işlevsel bir planlama aracı, çocukların sürdürülebilirliğin önemini kavramaları açısından tamamlayıcı eğitsel bir araç, sürdürülebilir gelişmeye dair bilgilerin organizasyonu açısından ideal bir platform, bireyleri hayat tarzında sadeleşmeye yönlendirebilecek iyi bir motivasyon kaynağı olabilir. Ayrıca eko okul gibi eğitim programlarının içeriğine dair uygun bir kavramdır ve tüketimin küresel ve ulusal etkilerini keşfetme noktasında okullara yardımcı olmakta ve toplumsal düzeyde ekolojik bilincin arttırılması maksadıyla iyi bir örnek olmaktadır. Küresel ve ulusal eşitlik anlayışı açısından da bakıldığında geliştirebilecek yararlı bir yoldur insert ignore into journalissuearticles values(Bond, 2003);. Sürdürülebilirlik kavramı ise; ekolojik ayak izi ile birlikte toplumsal değerlendirmeler yapılması maksadıyla tamamlayıcı olarak sürdürülebilir toplumsal eğitim projelerinde kullanılabilir. Toplumda çevre bilincinin geliştirilip yaygınlaştırılmasıyla ulusal ve bölgesel alanda çevrenin korunması, yanlış algılanan çevre değerlerinin tekrardan kazandırılması, doğal kaynakların ihtiyaçlar doğrultusunda ve kararında kullanımı hedeflenmektedir insert ignore into journalissuearticles values(ÇOB, 2004);. Çevre eğitimi, her seviyede bireyin çevreyi anlamak, çevre içindeki kendi yeri ve rolünün farkına varmasını sağlamak, çevreye etki eden bütün etkenlerle ilgili elinden geldiğince bilgi sahibi olup, bilinç sahibi olmasına dair bir eğitim sürecini sağlamaktadır insert ignore into journalissuearticles values(Uğurlu ve Demirer, 2008);. Çevre eğitimine ilişkin ulusal düzeyde yürütülen çalışmalar incelendiğinde, ülkemizde uygulanan çevre eğitiminin istenilen düzeyde etkin olmadığı vurgusunun ön planda olduğu görülmektedir. Çevre ile ilgili olarak verilen eğitimin, anlatılıp geçilen bir yapıdan kurtarılıp, öğrencinin yaparak-yaşayarak öğrendiği öğrenci odaklı bir kimliğe büründürülmesi ve düşünüp çözüm üretebilecekleri projelere yönlendirilmeleri gerektiği belirtilmektedir insert ignore into journalissuearticles values(Şimşekli, 2004; Yalvaç, 2008; Yücel ve Morgil, 1998);. Yine bu çalışmalara göre, çevreye dair verilen eğitimlerin uygun ve yeterli olmaması, öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarını da olumsuz etkilemektedir. Ayrıca öğrencilerin bilişsel yapılarında yeterli değişim sağlanamadığı için yanlış tüketim alışkanlıklarına ve çevreyi bilinçsizce kullanmalarına neden olduğu da çalışmalarda vurgulanmaktadır insert ignore into journalissuearticles values(Atasoy ve Ertürk, 2008; Keleş, 2007; Yıldız, 2011);.  Yukarıda vurgulanan problem çerçevesine ele alındığında, ekolojik ayak izinin sürdürülebilirliğe yönelik bilişsel, duyuşsal ve psikomotor hedeflere ulaşmada insert ignore into journalissuearticles values(Dinçer, 1988; Keleş, 2007; 2004; Öztürk, 2010; Ryu & Brody, 2006);, gerek okulların ve gerekse tek tek bireylerin sürdürülebilirlik ilkelerine uymayan yaşam pratiklerinin belirlenmesinde insert ignore into journalissuearticles values(Akıllı, vd. 2008; Bond, 2003; Janis, 2007);, bireylerin tüketim alışkanlıklarının çevre üzerindeki gerek bölgesel ve gerekse global etkilerine ilişkin farkındalığın artırılmasında insert ignore into journalissuearticles values(Ryu, 2005; Schaller, 1999); katkı sağlayabileceği, çok sayıda araştırma sonucunda ortaya konmuştur. Örneğin Keleş insert ignore into journalissuearticles values(2007);, fen öğretmen adaylarına sürdürülebilirliğe ilişkin farkındalığı artırmaya yönelik eğitimler düzenledikten sonra onların ekolojik ayak izlerini hesaplamıştır. Araştırmada, ekolojik ayak izi hesaplama etkinliğinin, öğretmen adaylarının sürdürülebilir yaşama yönelik farkındalık, tutum ve davranışlarının değiştirilmesinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır.      Gerekçe ve Amaç İlgili alanyazın incelendiğinde, bireylerin ekolojik ayak izi değerlerinin belirlenmesine yönelik çalışmaların insert ignore into journalissuearticles values(Akıllı vd., 2008; Erdoğan ve Tuncer, 2009; Keleş, 2007; Öztürk, 2010); nispeten az sayıda olduğu dikkat çekmektedir. Ayrıca literatürde sürdürülebilir çevre tutumlarına ve ekolojik ayak izine dair ayrı ayrı çalışmalara çokça rastlanmasına rağmen, her iki kavramın birlikte ele alındığı çalışmaların çok sınırlı kaldığı dikkat çekmektedir. Literatürde sürdürülebilir çevreye yönelik tutum; ya kavramsal anlama, farkındalık okuryazarlık ve bilgi gibi kavramlarla ya da tek başına ele alınmıştır. Diğer taraftan ekolojik ayak izi hesabı ise ya çevre eğitim aracı olarak nicel farkındalık oluşturmak ya da çevre üzerindeki baskıyı azaltmak gibi amaçlarla ele alınmış olup, sürdürülebilir kalkınma ve çevre gibi kavramlarla birlikte irdelenmiştir. Bunun yanında sürdürülebilir çevre tutumu ile ekolojik ayak izlerinin köy ve kent merkezlerine bağlı olarak incelenmesine dair ortaokul öğrencileriyle yapılmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ekolojik ayak izi hesaplamaları ile ilgili çalışmaların daha çok üniversite öğrencileriyle ya da meslek sahibi yetişkinlerle yapıldığı görülmüştür. Bütün bunlar birlikte değerlendirildiğinde, yürütülecek çalışmanın amacı, sekizinci sınıf öğrencilerinin çevreye yönelik sürdürülebilir tutumları ve ekolojik ayak izi seviyelerinin belirlenmesi ve çeşitli değişkenler insert ignore into journalissuearticles values(yerleşim birimleri, cinsiyet, aylık gelir ve ebeveyn eğitim düzeyi); açısından incelenmesidir.     YÖNTEM Bu çalışmada, sekizinci sınıf öğrencilerinin ekolojik ayak izi seviyelerinin ve sürdürülebilir çevreye ilişkin tutumlarının belirlenmesi ve çeşitli değişkenlerle ilişkisinin incelenmesi amacıyla deneysel olmayan nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel araştırma modeli kullanılmıştır. Bu model; büyük kitlelerin araştırmaya konu olan özelliklerini insert ignore into journalissuearticles values(tutum, motivasyon, başarı, zeka vs.); belirlemek ve bu özelliklerin çeşitli değişkenlerle insert ignore into journalissuearticles values(bu çalışmada; yerleşim birimi, cinsiyet, yaş, gelir düzeyi, ebeveyn eğitim düzeyi); ilişkisini ortaya koymak amacıyla yapılan bir betimsel araştırma desenidir insert ignore into journalissuearticles values(Cohen & Manion, 1994);.   Örneklem Araştırmanın ulaşılabilir evrenini, Kahramanmaraş ve Adıyaman illerinin, il merkezleri ve merkeze bağlı köylerinde öğrenim gören sekizinci sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Çalışma grubu ise, bu ana kütleden seçkisiz atama yöntemiyle seçilen 537 sekizinci sınıf öğrencisinden oluşturulmuştur. Söz konusu öğrencilere ait bazı demografik veriler Tablo 1’ de sunulmuştur.   Tablo 1.   Örneklem Grubuna İlişkin Demografik Veriler   Kategoriler N Cinsiyet Kız Erkek 284 253 Anne Eğitim Durumu Okuma yazma bilmiyor İlköğretim Lise Üniversite 113 317 89 18 Baba Eğitim Durumu Okuma yazma bilmiyor İlköğretim Lise Üniversite 38 275 147 77 Ailenizin Gelir Durumu insert ignore into journalissuearticles values(TL); 1000 ve altı 1000-2000 2000-3000 3000-5000 5000 ve üzeri 188 211 90 36 12 Yerleşim Yeri Köy Taşımalı 127 Taşımalı değil 61 Merkez 349   Veri toplama araçları ve Analiz Çalışmada, öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumları Yıldız insert ignore into journalissuearticles values(2011); tarafından geliştirilen ve 5\`li Likert Tipi 23 maddeden oluşan “ Sürdürülebilir Çevre Tutum Ölçeği ”insert ignore into journalissuearticles values(SÇTÖ); ; tüketim alışkanlıkları ise “ Dünya Doğayı Koruma Vakfı ” web sitesinde yer alan 21 maddelik online ekolojik ayak izi hesaplama makinesi kullanılarak belirlenmeye çalışılmıştır. SÇTÖ ölçeğinin bu çalışma için belirlenen Cronbach alfa insert ignore into journalissuearticles values(α);  güvenirlik katsayısı 0.851 olarak hesaplanmıştır. Dünya Doğayı Koruma Vakfı insert ignore into journalissuearticles values(WWF); tarafından hazırlanan ekolojik ayak izi hesaplama makinesi ise 21 soru 4 farklı kategoriden oluşmaktadır. Soruların 18 tanesi çoktan seçmeli olup, 3 tanesi seçimli sorulardan oluşmaktadır. Araştırmada toplanan veriler uygun istatiksel programlar kullanılarak analiz edilmiştir. Ekolojik ayak izi hesaplamaları online olarak yapılmış ve veriler daha sonra SPSS 20 paket programına aktarılıp, tutum ölçeğinden elde edilen verilerle beraber analiz edilmiştir. BULGULAR Bu bölümde ekolojik ayak izi hesaplama makinesi ve sürdürülebilir çevre tutum ölçeğinden elde edilen veri setlerinin analizine ait bulgulara yer verilmiştir. Alt problemlere ait bulgular tek tek ele alınarak tablolar eşliğinde sunulmuştur.   Ekolojik ayak izine ilişkin bulgular Sekizinci sınıf öğrencilerinin yaşadıkları yerleşim birimleri açısından ekolojik ayak izleri arasındaki farkı sınamak için yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 2’de verilmiştir. Ayrıca grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre gruplar homojendir insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);. Tablo 2’de görüldüğü üzere, öğrencilerin yaşadığı yerleşim birimleri açısından ekolojik ayak izi değerleri arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır.   Tablo 2. Yerleşim Birimine Göre Ekolojik Ayak İzi Değerleri Arasında Yapılan Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları Yerleşim Yeri N SS Sd T P Köy 188 2.15 0.56 536 -0.57 0.56 Merkez 349 2.18 0.43   Diğer taraftan, Tablo 3’te de görüldüğü gibi, şehir merkezinde yaşayan öğrenciler ile köyde yaşayıp taşımalı eğitim görmeyen öğrencilerin ekolojik ayak ii ortalamaları arasındaki fark istatisti ksel olarak önemli bulunmuştur insert ignore into journalissuearticles values(tinsert ignore into journalissuearticles values(409);= -2.67; p<0.05);.   Tablo 3. Ekolojik Ayak İzlerinin Puan Ortalamalarına Ait Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları Yerleşim Yeri N SS Sd T p Köy insert ignore into journalissuearticles values(taşımalı değil); 61 2.02 0.33 408 -2.67 0.008* Merkez 349 2.18 0.43 *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);   Öğrencilerin ekolojik ayak izleri arasında cinsiyetleri bakımından bir fark olup olmadığına ilişkin puan ortalamalarına ait Mann-Whitney U testi sonuçları Tablo 4‘te verilmiştir. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre; gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur, yani gruplar homojen değildir insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);.   Tablo 4. Cinsiyete Göre Ekolojik Ayak İzleri Arasında Yapılan Mann-Whitney U Testi Sonuçları Grup N SO ST U P Kız 284 273.07 77552.50 34769.50 0.52 Erkek 253 264.43 66900.50   Yapılan Mann-Whitney U testi sonucuna göre, öğrencilerin cinsiyetleri açısından ekolojik ayak izi değerleri arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır insert ignore into journalissuearticles values(U= 34769.50; p>0.05);. Öğrencilerin aile ekonomik durumları açısından ekolojik ayak izi ortalamalarına ilişkin betimsel veriler Tablo 5’te sunulmuştur. Buna göre grupların ekolojik ayak izi ortalamaları arasında farkların olduğu dikkat çekmektedir. Aritmetik ortalamalar arasındaki bu farkların istatistiksel olarak anlamlılığını belirlemek için uygun istatistiksel testin seçilmesi için öncelikle grupların homojenliği ‘ levene testi’ ile incelenmiş ve elde edilen sonuca göre grupların homojen olmadığı görülmüştür insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);. Bu nedenle grupların karşılaştırılmasında non-parametrik Kruskal-Wallis testi kullanılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 6);.   Tablo 5. Öğrencilerin Aile Aylık Geliri Açısından Ekolojik Ayak İzi Puanları Ailenin aylık ortalama geliri insert ignore into journalissuearticles values(TL); N Ss 1000 ve altı 188 2.06 0.42 1000-2000 211 2.16 0.47 2000-3000 90 2.27 0.49 3000-5000 36 2.43 0.42 5000 ve üzeri 12 2.70 0.80 Toplam 537 2.17 0.48   Tablo 5 incelendiğinde, ailelerinin aylık geliri arttıkça öğrencilerin ekolojik ayak izlerinin de artış gösterdiği görülmektedir. Bu farkı sınamak çin yapılan Kruskal-Wallis testine göre, öğrencilerin aile ekonomik durumu bakımından ekolojik ayak izleri arasında anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(X 2 insert ignore into journalissuearticles values(4); =55.34, p<0.05);.   Tablo 6. Aile Gelir Durumuna Göre Ekolojik Ayak İzleri Arasında Yapılan Kruskal-Wallis Testi ve Mann-Whitney U + Testi Gruplar N SO sd X 2 p Anlamlı fark + 1000 TL’den az insert ignore into journalissuearticles values(A); 188 218.08 4 55.34 0.00* A-B; A-C; AD; A-E 1000 ile 2000TL insert ignore into journalissuearticles values(B); 211 269.09 B-C; B-D; B-E 2000 ile 3000TL insert ignore into journalissuearticles values(C); 90 312.31 C-D; C-E 3000 ile 5000TL insert ignore into journalissuearticles values(D); 36 378.81   5000 TL’den fazla insert ignore into journalissuearticles values(E); 12 410.92   *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);   Aile gelir durumu ile ekoloji ayak izi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu belirlendikten sonra, bu farkın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi amacıyla Mann-Whitney U testleri kullanıldı. Uygulanan Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre anlamlı fark çıkan gruplar Tablo 6’da sunulmuştur.   Buna göre aylık geliri insert ignore into journalissuearticles values(TL);; i.      1000 ile 2000 arasındakiler ile 1000’den az olanlar arasında 1000 ile 2000 arasında olanlar lehine, ii.      2000 ile 3000 arasında olanlar ile 1000’den az olanlar ve 1000 ile 2000 arasında olanlar arasında 2000 ile 3000 arasında olanların lehine, iii.      3000 ile 5000 arasında olanlar ile 1000’den az olanlar, 1000 ile 2000 arasında olanlar ve 2000 ile 3000 arasında olanlar arasında 3000 ile 5000 arasında olanlar lehine, iv.      5000’den fazla olanlar ile 1000’den az olanlar, 1000 ile 2000 arasında olanlar lehine, v.      2000 ile 3000 arasında 5000’den fazla olanların lehine anlamlı bir fark vardır.   Öğrencilerin ekolojik ayak izlerinin anne eğitim düzeyine göre nasıl farklılaştığını gösteren betimsel veriler Tablo 7’de, anne eğitim durumlarına göre tek yönlü Anova sonuçları Tablo 8’de, belirlenen farkın hangi gruplar arasında olduğunu görmek için uygulanan post-hoc Tukey testi sonuçları ise Tablo 9’da sunulmuştur. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre; gruplar homojen bulunmuştur insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);.   Tablo 7. Öğrencilerin Anne Eğitim Durumu Açısından Ekolojik Ayak İzi Puanları Anne eğitim durumu N Ss Okuma yazma bilmiyor 113 2.08 0.55 İlköğretim 317 2.14 0.43 Lise 89 2.37 0.50 Üniversite 18 2.28 0.37 Toplam 537 2.17 0.48   Tablo 7 incelendiğinde, annesi lise mezunu olan öğrencilerin ekolojik ayak izlerinin diğerlerine göre daha yüksek olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Bu farka ilişkin yapılan tek yönlü varyans analizine göre, öğrencilerin anne eğitim durumu bakımından ekolojik ayak izleri arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu sonucuna ulaşılm ıştır insert ignore into journalissuearticles values(Finsert ignore into journalissuearticles values(3, 533);=7.67, p<0.05);.   Tablo 8. Anne Eğitim Durumuna Göre Ekolojik Ayak İzi Değerleri Arasında Yapılan Tek Yönlü ANOVA Sonuçları Var. Kaynağı KT sd KO F p G. arası 5.15 3 1.71 7.67   0.00   G. içi 119.20 533 0.22 Toplam 124.36 536     Tablo 8’ de görünen anlamlı farklılığın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmek için yapılan Tukey HSD testi sonuçları ise Tablo 9’de sunulmuştur. Bu testin sonucuna göre insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 9);; annesi lise mezunu olan öğrenciler ile annesi okuma yazma bilmeyenler ve ilköğretim mezunu olanlar arasında annesi lise mezunu olanlar lehine anlamlı bir fark bulunmuştur.   Tablo 9. Anne Eğitim Durumuna Göre Ekolojik Ayak İzi Puanları Arasında Yapılan Tukey Testi Sonuçları Anne eğitiminsert ignore into journalissuearticles values(i); Anne eğitiminsert ignore into journalissuearticles values(j); Ortalama farkinsert ignore into journalissuearticles values(i-j); Standart Hata P Yok İlköğretim -0.05 0.05 0.671   Lise -0.29 0.06 0.000*   Üniversite -0.19 0.12 0.351 İlköğretim Yok 0.05 0.51 0.671   Lise -0.23 0.05 0.000*   Üniversite -0.13 0.11 0.616 Lise Yok 0.29 0.06 0.000*   İlköğretim 0.23 0.05 0.000*   Üniversite 0.09 0.12 0.861 Üniversite Yok 0.19 0.12 0.351   İlköğretim 0.13 0.11 0.616   Lise -0.09 0.12 0.861 *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);. Öğrencilerin ekolojik ayak izlerinin baba eğitim durumlarına göre nasıl farklılaştığını gösteren betimsel veriler Tablo 10’da, bu farkların anlamlılığını test etmek için uygulanan tek yönlü Anova sonuçları Tablo 11’de, belirlenen anlamlı farkın hangi gruplar arasında olduğunu görmek için yürütülen post-hoc kıyaslama testine ilişkin bulgular ise Tablo 12’de sunulmuştur. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre; gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır yani gruplar homojendir insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);.   Tablo 10. Öğrencilerin Baba Eğitim Durumu Açısından Ekolojik Ayak İzi Puanları Baba eğitim durumu N Ss Okuma yazma bilmiyor 38 2.05 0.52 İlköğretim 275 2.13 0.49 Lise 147 2.18 0.41 Üniversite 77 2.36 0.48 Toplam 537 2.17 0.48   Tablo 10 incelendiğinde, babası üniversite mezunu olan öğrencilerin diğerlerine göre ekolojik ayak izlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu farka ilişkin yapılan tek yönlü Anova sonucuna göre insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 11);, öğrencilerin baba eğitim durumu bakımından ekolojik ayak izleri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur insert ignore into journalissuearticles values(Finsert ignore into journalissuearticles values(3, 533);=5.73, p<0.05);.   Tablo 11. Baba Eğitim Durumuna Göre Ekolojik Ayak İzi Değerleri Arasında Yapılan Tek Yönlü ANOVA Sonuçları Var. Kaynağı KT sd KO F p G. arası 3.88 3 1.29 5.73   0.001*   G. içi 120.47 533 0.22 Toplam 124.36 536   *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);.   Baba eğitim durumu ile ekolojik ayak izi arasında bulunan anlamlı farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek amacıyla yapılan post-hoc kıyaslama testine ilişkin sonuçlar ise Tablo 12’de sunulmuştur.   Tablo 12 . Baba Eğitim Durumuna Göre Ekolojik Ayak İzi Değerleri Arasında Yapılan Tukey Testi Sonuçları Baba eğitiminsert ignore into journalissuearticles values(i); Baba eğitiminsert ignore into journalissuearticles values(j); Ortalama farkinsert ignore into journalissuearticles values(i-j); Standart Hata P Yok İlköğretim -0.07 0.08 0.790   Lise -0.12 0.08 0.448   Üniversite -0.31 0.09 0.006* İlköğretim Yok 0.07 0.08 0.790   Lise -0.05 0.04 0.706   Üniversite -0.23 0.06 0.001* Lise Yok 0.12 0.08 0.448   İlköğretim 0.05 0.04 0.706   Üniversite -0.18 0.06 0.033* Üniversite Yok 0.31 0.09 0.006*   İlköğretim 0.23 0.06 0.001*   Lise 0.18 0.06 0.033* insert ignore into journalissuearticles values(*p<0.05);. Bu testin insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 12); sonucuna göre, üniversite mezunu olanlar ile okuma yazma bilmeyenler, ilköğretim mezunları ve lise mezunları arasında üniversite mezunları lehine anlamlı bir fark vardır. Sürdürülebilir Çevre tutumlarına ilişkin bulgular Öğrencilerinin sürdürülebilir çevre tutumları arasında yaşadıkları yerleşim birimleri bakımından anlamlı bir fark olup olmadığına ilişkin bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 13’te verilmiştir. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre, gruplar homojendir insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);. Tablo 13. Yerleşim Birimlerine Göre Sürdürülebilir Çevre Tutumları Arasında Yapılan Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları Yerleşim Yeri N SS Sd t P Köy 188 3.90 0.57 536 -3.50 0.00* Merkez 349 4.09 0.59 *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);.   Öğrencilerin yerleşim birimleri açısından sürdürülebilir çevre tutumları, bağımsız gruplar t-testi ile incelenmiş ve buna göre, gruplar arasında şehir merkezinde yaşayan öğrenciler lehine anlamlı bir fark olduğu görülmüştür insert ignore into journalissuearticles values(tinsert ignore into journalissuearticles values(536);= -3.50; p<0.05);. Öğrencilerin cinsiyetleri açısından sürdürülebilir çevre tutumları ise yine bağımsız gruplar t-testi ile sınanmış ve bu teste ilişkin bulgular Tablo 14’te sunulmuştur. Tablo 14. Cinsiyete Göre Sürdürülebilir Çevre Tutum Puanları Arasında Yapılan Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları Cinsiyet N SS Sd T P Kız 284 4.13 0.59 536 4.62 0.00* Erkek 253 3.90 0.56 *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);  Tablo 14’te sunulan bulgulara göre, öğrencilerin cinsiyetleri açısından sürdürülebilir çevre tutumları arasında kız öğrenciler lehine anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(tinsert ignore into journalissuearticles values(536);= 4.62; p<0.05);. Öğrencilerin aile aylık gelirlerine göre sürdürülebilir çevre tutumlarının nasıl farklılaştığını gösteren betimsel veriler Tablo 15’te, bu farklılığın anlamlı olup olmadığını test etmek üzere yapılan tek yönlü Anova sonuçları Tablo 16’da, belirlenen anlamlı farkın hangi gruplar arasında olduğunu görmek için uygulanan post-hoc Tukey testi sonuçları ise  Tablo 17’de sunulmuştur. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre, gruplar homojendir insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);.   Tablo 15. Öğrencilerin Ailenin Aylık Geliri Açısından Sürdürülebilir Çevre Tutum u Puanları Ailenin aylık ortalama geliri N Ss 1000 TL ve altı 188 3.94 0.58 1000-2000 TL 211 4.12 0.56 2000-3000 TL 90 3.96 0.62 3000-5000 TL 36 4.05 0.61 5000 TL ve üzeri 12 4.07 0.62 Toplam 537 4.02 0.59   Tablo 15 incelendiğinde, ailelerinin aylık gelirleri arttıkça öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumları da genel olarak artış göstermektedir. Ancak ilginç olarak en yüksek sürdürülebilir çevre tutumu ortalamasının, aile aylık geliri 1000-2000 TL bandındakilerde olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, betimsel verilerde görülen bu farkların istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını belirlemek için yapılan tek yönlü Anova testi sonucuna göre, öğrencilerin aylık aile geliri bakımından sürdürülebilir çevre tutumları arasında anlamlı bir fark bulunmuştur insert ignore into journalissuearticles values(Finsert ignore into journalissuearticles values(4, 532);=2.44, p<0.05);.  Tablo 16. Aile Gelir Durumu Değişkenine Göre Sürdürülebilir Çevre Tutum Puanları Arasında Yapılan Tek Yönlü ANOVA Sonuçları Var. Kaynağı KT sd KO F p G. arası 3.40 4 0.85 2.44   0.046*   G. içi 185.28 532 0.34 Toplam 188.68 536   *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);  Aile gelir durumu ile sürdürülebilir çevre tutumu arasında anlamlı bir fark olduğu tek yönlü varyans analizi insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 16); ile belirlendikten sonra, bu farkın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi amacıyla post-hoc kıyaslama testlerinden Tukey testi yapılmıştır. Uygulanan Tukey testine ilişkin sonuçlar Tablo 17’de sunulmuştur. Tablo 17. Aile Gelir Durumuna Göre Sürdürülebilir Çevre Tutumları Arasında Yapılan Tukey Testi Sonuçları Aile Gelir Durumuinsert ignore into journalissuearticles values(i); Aile Gelir Durumuinsert ignore into journalissuearticles values(j); Ortalama farkinsert ignore into journalissuearticles values(i-j); Standart Hata p 1000 ile 2000 TL 1000 TL den az 0.17 0.05 0.028* 2000 ile 3000 TL 0.15 0.07 0.253 3000 ile 5000 TL 0.06 0.10 0.966 5000 TL den fazla 0.04 0.17 0.999 *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);. Bu testin sonucuna göre, aylık geliri 1000-2000 TL arasında olanlar ile 1000 TL’den az olanlar arasında 1000 ile 2000 TL arasında olanların lehine anlamlı bir fark vardır. Öğrencilerin anne eğitim durumlarına göre sürdürülebilir çevre tutum puanlarına  ilişkin betimsel veriler Tablo 18’de, bu farklılıkların anlamlılığını test etmek üzere uygulanan tek yönlü varyans analizi sonuçları Tablo 19’da, belirlenen anlamlı farkın hangi gruplar arasında olduğunu görmek için uygulanan post-hoc Tukey testi sonuçları ise Tablo 18’de sunulmuştur. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre gruplar homojen bulunmuştur insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);. Tablo 18. Öğrencilerin Anne Eğitim Durumu Açısından Sürdürülebilir Çevre Tutumu Puanları Anne eğitim durumu N Ss Okuma yazma bilmiyor 113 3.89 0.55 İlköğretim 317 4.05 0.59 Lise 89 4.13 0.56 Üniversite 18 3.91 0.73 Toplam 537 4.03 0.59   Tablo 18’ye göre, annesi lise mezunu olanların sürdürülebilir çevre tutumlarının diğerlerine göre yüksek olduğu görülmektedir. Bu farkı sınamak için yapılan tek yönlü varyans analizine göre insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 19);, öğrencilerin anne eğitim durumu bakımından sürdürülebilir çevre tutumları arasında anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(Finsert ignore into journalissuearticles values(3, 533);=3.42, p<0.05);. Tablo 19. Anne Eğitim Düzeyine Göre Sürdürülebilir Çevre Tutumları Arasında Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları Var. Kaynağı KT sd KO F p G. arası 3.56 3 1.19 3.42   0.017   G. içi 185.11 533 0.34 Toplam 188.68 536     Anne eğitim durumu ile sürdürülebilir çevre tutumu arasında anlamlı bir fark olduğu tek yönlü varyans analizi insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 19); ile belirlendikten sonra, bu farkın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi amacıyla post-hoc kıyaslama testlerinden Tukey HSD testi yapılmıştır. Uygulanan Tukey HSD testine ilişkin sonuçlar Tablo 20’de sunulmuştur. Tablo 20. Anne Eğitim Durumuna Göre Sürdürülebilir Çevre Tutumları Arasında Yapılan Tukey Hsd Testi Sonuçları Anne eğitiminsert ignore into journalissuearticles values(i); Anne eğitiminsert ignore into journalissuearticles values(j); Ortalama farkinsert ignore into journalissuearticles values(i-j); Standart Hata p Yok İlköğretim -0.16 0.06 0.059 Lise -0.24 0.08 0.020* Üniversite -0.01 0.15 0.999 *insert ignore into journalissuearticles values(p<0.05);.   Bu testin sonucuna göre, annesi lise mezunu olanlar ile okuma yazma bilmeyenler arasında lise mezunu olanlar lehine anlamlı bir fark vardır. Diğer alt boyutlar arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);. Öğrencilerin baba eğitim durumları açısından sürdürülebilir çevre tutum ortalamalarının nasıl farklılaştığına ilişkin bakımından bir fark olup olmadığına ilişkin betimsel veriler Tablo 21’de, baba eğitim durumlarına göre tek yönlü varyans analizi insert ignore into journalissuearticles values(One-Way Anova); sonuçları ise Tablo 22’de verilmiştir. Grupların homojenliğini test etmek amacıyla kullanılan levene testi sonucuna göre, gruplar homojendir insert ignore into journalissuearticles values(p>0.05);.   Tablo 21. Öğrencilerin Baba Eğitim Durumu Açısından Sürdürülebilir Çevre Tutumu Puanları Babanın eğitim durumu N Ss Okuma yazma bilmiyor 38 3.86 0.57 İlköğretim 275 3.99 0.60 Lise 147 4.10 0.59 Üniversite 77 4.11 0.52 Toplam 537 4.03 0.59   Tablo 21’e göre, babası üniversite mezunu olan öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumlarının diğerlerine göre yüksek olduğu görülmektedir. Bu farkı sınamak için yapılan tek yönlü varyans analizine göre insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 22);, öğrencilerin baba eğitim durumları açısından sürdürülebilir çevre tutumları arasında anlamlı bir fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(Finsert ignore into journalissuearticles values(3, 533);=2.59, p>0.05);.   Tablo 22. Baba Eğitim Durumuna Göre Sürdürülebilir Çevre Tutumları Arasında Yapılan Tek Yönlü ANOVA Sonuçları Var. Kaynağı KT sd KO F p G. arası 2.71 3 0.90 2.59   0.052   G. içi 185.96 533 0.34 Toplam 188.68 536     SONUÇ VE TARTIŞMA Bu araştırmada, öğrencilerin ekolojik ayak izleriyle sürdürülebilir çevre tutumlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla online ekolojik ayak izi hesaplama anketi ve sürdürülebilir çevre tutum ölçeği kullanılmıştır. Yapılan uygulamamla sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: Örneklem grubu içerisinde köy yerleşim biriminde yaşayan öğrencilerin ekolojik ayak izi ortalaması 2.15 çıkarken, il merkezinde yaşayanların 2.20 olarak belirlenmiştir insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 2);. Sonuç olarak ekolojik ayak izi değerleri arasında yerleşim birimleri açısından bir fark olsa da bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Yerleşim yeri açısından şehir merkezinde yaşayanlar lehine farkın daha yüksek çıkması beklentisi olmasına rağmen bu farkın düşük çıkmasının, önemli ölçüde taşımalı eğitimden kaynaklandığı düşünülmektedir. Zira, şehir merkezinde yaşayan öğrencilerin ekolojik ayak izleri köyde yaşayıp taşımalı eğitim görmeyen öğrencilerin ekolojik ayak izleri ile karşılaştırıldığında, gruplar arasında şehir merkezinde yaşayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 3);. Öğrencilerin ekolojik ayak izi hesaplama anketinden aldıkları puan ortalamalarının kızlarda 2.20 erkeklerde 2.16 olduğu görülmüştür insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 4);. Bu da öğrencilerin ekolojik ayak izlerinin cinsiyete göre önemli bir fark göstermediğini ortaya koymuştur. Buradan hareketle, erkek ve kız öğrencilerin tüketim fırsatları açısından aynı imkanlara sahip olduğu, bunun sonucu olarak da ekolojik ayak izlerinin benzer olduğu söylenebilir. Araştırmanın bu sonucu, Akıllı vd., insert ignore into journalissuearticles values(2008); ile Keleş, Uzun ve Özsoy insert ignore into journalissuearticles values(2008);’ un yaptıkları çalışmalarda ortaya koydukları, cinsiyete göre ekolojik ayak izi düzeylerinin farklılık göstermediği yönündeki sonuçlarla paralellik göstermektedir. Diğer taraftan, öğrencilerin ekolojik ayak izi puanları, aile aylık gelir düzeyi açısından incelendiğinde, geliri 5000 TL ve üzeri olanların ekolojik ayak izi ortalamaları 3.20 çıkarken, 1000 TL ve altı olanların ekolojik ayak izlerinin 2.06 olduğu görülmüştür insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 5);. Sonuçta, gelir düzeyi arttıkça ekolojik ayak izi değerinin de arttığı söylenebilir insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 6);. Bu durumun nedeni, gelir düzeyi arttıkça, harcamaların artmasına bağlı olarak ekolojik ayak izinin de artış göstermesi şeklinde yorumlanabilir. Öğrencilerin ekonomik imkanlarının ekolojik ayak izleri üzerinde önemli bir arttırıcı etken olduğu söylenebilir. Benzer şekilde, Akıllı vd., insert ignore into journalissuearticles values(2008); yürüttükleri çalışmada, gelir düzeyi arttıkça tüketimin artmasına bağlı olarak ekolojik ayak izi düzeyinin arttığı sonucuna ulaşmışlardır. Bu durum ekolojik ayak izi üzerinde en büyük etkenin maddi imkanlar olduğunu göstermektedir. Gelişmiş ve geri kalmış ülkelere bakıldığında; aynı durumun geçerli olduğu, gelişmiş ülkelerde tüketimin daha fazla olduğu görülmektedir insert ignore into journalissuearticles values(Karaca, 1998);. Örneğin Ryu ve Brody insert ignore into journalissuearticles values(2006); tarafından ABD’de yürütülen bir çalışmada, ekolojik ayak izi üzerinde sosyo ekonomik özelliklerin belirleyici etkisi olduğu ve yüksek gelire sahip yaşlıların, bekarların, yüksek eğitimli erkeklerin ekolojik ayak izlerinin yüksek çıktığı sonucuna ulaşılmıştır.  Anne ve baba eğitim durumlarının ekolojik ayak izi değerine etkisi incelendiğinde ise, anne ve babanın eğitim durumu arttıkça öğrencilerin genel olarak ekolojik ayak izlerinin arttığı görülmüştür insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 7 ve Tablo 9);. Bu durum anne ve baba eğitim düzeyinin yükselmesinin ekolojik ayak izi değerinin artmasının etkenlerinden biri olabileceğini göstermektedir. Ancak burada anne eğitim durumu açısından ilginç bir bulgu söz konusu olmuştur insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 7);. Şöyle ki anne eğitim durumunun lise düzeyine kadar ki artışı ile öğrencilerin ekolojik ayak izleri arasında doğru orantılı bir ilişki olmasına rağmen, üniversite mezunu annelerin çocuklarında bu ilişki tersine dönmüş ve ekolojik ayak izlerinde bir düşüş kaydedilmiştir. Ancak bu düşüş istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 8);. Bu sonucun ortaya çıkışında, üniversite eğitiminin anneler insert ignore into journalissuearticles values(kadınlar); üzerinde çevresel farkındalık noktasında sağladığı olumlu katkıların payı olabilir. Dolayısıyla bu bulgu üzerinde çalışılması gereken bir soru işareti olarak araştırmacıları beklemektedir. Baba eğitim düzeyi açısından bakıldığında, üniversite mezunu olmanın çocukların ekolojik ayak izleri üzerinde olumlu bir katkı sağlamamış olması da diğer bir ilginç noktadır insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 10);. Sonuç olarak, çocukların ekolojik ayak izlerinin, üniversite mezunu anneye sahip olma ile üniversite mezunu babaya sahip olma durumu açısından neden farklılaşmış olabileceğine dair çalışmalara ihtiyaç vardır.  Öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumlarına ilişkin puan ortalamaları yerleşim birimleri açısından incelendiğinde,  köyde yaşayanlarda 3.90, merkezdekilerde 4.09 olduğu görülmüştür. Bu da öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumlarının genel olarak yüksek düzeyde olduğunu, merkezde yaşayanların daha yüksek tutuma sahip olduklarını göstermektedir. Kent merkezinde yaşayan öğrencilerde çevreye karşı daha yüksek bir olumlu tutumun olduğu, bunun öğrencilerin etkileşim alanlarıyla ilgili olduğu söylenebilir. Araştırmanın bu sonucu, Şama insert ignore into journalissuearticles values(2003); yaptığı çalışmayla, küçük yerleşim birimlerinden insert ignore into journalissuearticles values(kırsal);, büyük yerleşim birimlerine insert ignore into journalissuearticles values(kentsel); doğru gidildiğinde yaşanılan sürenin de etkisi ile çevresel tutumların da olumlu yönde geliştiği sonucuna paralellik göstermektedir. Çalışmanın sonucu irdelendiğinde öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumlarının genel olarak yüksek olduğu söylenebilir. Öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutum anketinden aldıkları puan ortalamalarının kızlarda 4.13, erkeklerde 3.90 olduğu görülmüştür. Bu da öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumlarının kız öğrencilerde istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha yüksek olduğunu göstermektedir insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 13);. Bu sonuca göre kız öğrencilerin çevreye karşı daha yüksek bir duyarlılığa ve dolayısıyla daha yüksek bir sürdürülebilir çevre tutumuna sahip olduğu söylenebilir. Araştırmanın bu sonucu Akıllı ve Yurtcan insert ignore into journalissuearticles values(2009);, Tuncer vd., insert ignore into journalissuearticles values(2006);, Altınöz insert ignore into journalissuearticles values(2010); ve Teksöz vd., insert ignore into journalissuearticles values(2010); tarafından yürütülen ve çevresel tutum düzeyleri üzerinde kızlar lehine anlamlı fark olduğu bulgusuna ulaşan çalışmalarla paralellik göstermektedir. Öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutum puanları ile aile aylık gelir düzeyi ilişkisi incelendiğinde ise, ailesinin aylık geliri 1000- 2000 TL arasında olanların 4.12 puan ortalamasıyla en yüksek tutum düzeyinde olduğu bulgusuna ulaşılmıştır insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 15 ve 16);. Şama insert ignore into journalissuearticles values(2003); çalışmasında, gelir düzeyi düşük olanların gelir düzeyi yüksek olanlara göre daha yüksek olumlu tutuma sahip oldukları sonucuna ulaşmış, bu da çalışmanın bu sonucunu desteklemektedir. Ayrıca diğer gelir gruplarında insert ignore into journalissuearticles values(bkz. Tablo 15); da genel olarak sürdürülebilir çevre tutumlarının çok farklılaşmadığı görülmüştür. Akbaş insert ignore into journalissuearticles values(2007); çalışmasında, aile gelir düzeylerinin çevre tutumu üzerinde etkisi olmadığını vurgulamış ve genel olarak öğrencilerin çevre ve çevre sorunlarına yönelik tutumlarını orta düzeyin üzerinde ve olumlu bulmuştur. Anne ve baba eğitim durumlarının sürdürülebilir çevre tutumu ile ilişkisine bakıldığında, öğrencilerde anne eğitim durumu yükseldikçe sürdürülebilir çevre tutumlarının da doğru orantılı olarak artış gösterdiği, babalarının eğitim durumunun ise sürdürülebilir çevre tutumlarına genel olarak etki etmediği şeklinde bulgular elde edilmiştir insert ignore into journalissuearticles values(Tablo 18 ve Tablo 20);. Şama insert ignore into journalissuearticles values(2003); çalışmasının sonucunda anne ve babanın eğitim düzeyinin çevre tutumunu olumlu yönde etkilediğini bulmuştur. Bu da yapılan çalışmayı anne bazında desteklemektedir. Çalışmanın sonucunda elde edilen dikkat çekici diğer bir nokta ise öğrencilerin sürdürülebilir çevre tutumlarının genel olarak olumlu yönde yüksek olmasına karşın, ekolojik ayak izlerinin de büyük bulunmasıdır. Bu durum öğrencilerin çevre konusunda yapılmasını istedikleri şeyleri kendi davranışlarına dönüştüremedikleri şeklinde yorumlanabilir. Yani öğrenciler çevreye ve çevrenin sürdürülebilirliğine önem vermekte ancak bunu davranış noktasında yerine getirmemekte ve bu da dünyamızın aleyhine olmaktadır.   KAYNAKLAR Akıllı, H., Kemahlı, F., Okudan, K., ve Polat, F., insert ignore into journalissuearticles values(2008);. Ekolojik ayak izinin kavramsal içeriği ve Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde bireysel ekolojik ayak izi hesaplaması. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 15 , 1-25. Akıllı, M. ve Yurtcan, T. M. insert ignore into journalissuearticles values(2009);. İlköğretim fen bilgisi öğretmeni adaylarının çevreye karşı tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi insert ignore into journalissuearticles values(Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Örneği);. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 insert ignore into journalissuearticles values(2);, 119-131. Akbaş, T. insert ignore into journalissuearticles values(2007);. Fen Bilgi Öğretmen Adaylarında Çevre Olgusunun Araştırılması . Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Akoğlu, A. insert ignore into journalissuearticles values(2009);. Doğadaki ayak izimiz. Bilim ve Teknik Dergisi, 496, 46-51. Altınöz, N. insert ignore into journalissuearticles values(2010);. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeyleri . Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Atasoy, E. ve Ertürk, H. insert ignore into journalissuearticles values(2008);. İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 insert ignore into journalissuearticles values(1);, 105-122. Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. insert ignore into journalissuearticles values(2008);. Bilimsel Araştırma Yöntemleri . Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Bond, S. insert ignore into journalissuearticles values(2003);. Ecological Footprinting: Comparing Nature’s Supply with Human Demand. Ecological Footprinting . WWF Cymru: Cardiff, UK. Ciravoğlu, A.insert ignore into journalissuearticles values(2006);. Sürdürülebilirlik Düşüncesi-Mimarlık Etkileşimine Alternatif Bir Bakış: Yer’in Çevre Bilincine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Cohen, L., & Manion, L. insert ignore into journalissuearticles values(1994);. Research methods in education insert ignore into journalissuearticles values(4th ed.);. London: Routledge. Çamur, Derya ve Vaizoğlu, Songul A. 2007. Çevreye İlişkin Önemli Toplantı ve Belegeler. TSK  Koruyucu  Hekimlik  Bülteni,    2007:  6  insert ignore into journalissuearticles values(4);,  297-306. insert ignore into journalissuearticles values(ÇOB); Çevre ve Orman Bakanlığı. insert ignore into journalissuearticles values(2004);. Türkiye Çevre Atlası. Ankara: TC Çevre ve Orman Bakanlığı Yayını. Dinçer, M. insert ignore into journalissuearticles values(1988);. Çevre Bilincinin Oluşmasında Çevre Eğitiminin Rolü . Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Egeli, G. insert ignore into journalissuearticles values(1997);. Çevre Mevzuatına Genel Bir Bakış . Çevre Ve Enerji Kongresi, 5–7 Haziran Ankara. Erdoğan, M., & Tuncer, G. insert ignore into journalissuearticles values(2009);. Evaluation of a course: “Education and awareness for sustainability”. International Journal of Environmental & Science Education, 4insert ignore into journalissuearticles values(2);, 133-146. Fıen, J. & Trainer, T. insert ignore into journalissuearticles values(1993);. Environmental Education. A Pathway to Sustainability. A Vision of Sustainability . In J. Fien insert ignore into journalissuearticles values(Eds.);. 24-32, Geelong, Australia: Deakin University Press. Janis, A. J. insert ignore into journalissuearticles values(2007);. Quantifying the ecological footprint of the Ohio State University . Ph.D Thesis. The Ohio State University, Columbus. Karaca, H. insert ignore into journalissuearticles values(1998);. Yeni bir insan aranıyor. Yeşil Atlas Dergisi, 21 , 44-48. Keleş, Ö.insert ignore into journalissuearticles values(2007);. Sürdürülebilir Yaşama Yönelik Çevre Eğitimi Aracı Olarak Ekolojik Ayak İzinin Uygulanması ve Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.  Keleş, Ö., Uzun, N. ve Özsoy, S. insert ignore into journalissuearticles values(2008);. Öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerinin hesaplanması ve değerlendirilmesi. Ege Eğitim Dergisi 2 insert ignore into journalissuearticles values(9);, 1-14. Meyer, V. insert ignore into journalissuearticles values(2004);. The Ecological Footprints as an Enviromental Education Tool for Knowledge, Attitude and Behaviour Changes Towards Sustainable Living . MS Thesis, University of South Africa. Öztürk, G. insert ignore into journalissuearticles values(2010);. İlköğretim 7. Sınıflarda Çevre Eğitimi İçin Ekolojik Ayak İzi Kavramının Kullanılması ve Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara. Polat, G. insert ignore into journalissuearticles values(2012);. Ortaöğretim 9. Sınıf Öğrencilerinin Öğretim Öncesi ve Öğretim Sonrası Çevre Sorunu ve Ekolojik Ayak İzi Anahtar Kavramları ile İlgili Bilişsel Yapılarının Ortaya Konması . Yayınlanmamış Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir. Ryu, H. C. insert ignore into journalissuearticles values(2005);. Modeling the per Capita Ecological Footprint for Dallas County, Texas: Examining Demographic, Environmental Value, Land-Use, and Spatial İnfluences . Ph.D Thesis, Texas A&M University. Ryu, C. H. & Brody, S.D. insert ignore into journalissuearticles values(2006);. Can higher education influence sustainable behavior? Examining the impacts of a graduate course on sustainable development Using ecological footprint analysis. International Journal of Sustainability in Higher Education 7 insert ignore into journalissuearticles values(2);, 158-175. Schaller, D. insert ignore into journalissuearticles values(1999);. Our Footprints-They’re All Over the Place. Newsletter of the Utah. Society for Enviromental Education, 9 insert ignore into journalissuearticles values(4);. Şama, E. insert ignore into journalissuearticles values(2003);. Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23 insert ignore into journalissuearticles values(2);, 99-110. Şimşekli, Y. insert ignore into journalissuearticles values(2004);. Çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik çevre eğitimi etkinliklerine ilköğretim okullarının duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 insert ignore into journalissuearticles values(1);, 83-92. Teksöz, G., Şahin, E. ve Ertepınar, H. insert ignore into journalissuearticles values(2010);. Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39 , 307-320. Terzi, Ş. insert ignore into journalissuearticles values(2009);. Bilişsel değerlendirme ölçeği’nin uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 insert ignore into journalissuearticles values(1);, 127-141 Tuncer, G., Tekkaya, C. ve Sungur, S. insert ignore into journalissuearticles values(2006);. Öğretmen adaylarının sürdürülebilir kalkınma ile ilgili inançları: Cinsiyet ve çevre dersine katılımın etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31 , 179-187. Uğurlu, Ö. ve Demirer, Y. insert ignore into journalissuearticles values(2008);. Disiplinlerarası çevre eğitimi üzerine ulusal ve uluslararası örnekler: Bilimsel faaliyet, siyasi karar verme süreci ve eğitim. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 6 insert ignore into journalissuearticles values(23);, 94–111. Wackernagel, M., & Rees, W. insert ignore into journalissuearticles values(1996);. Our Ecological Footprint Reducing Human Impact on the Earth . Canada: New Society Publishers. Wada, Y., Izumi, K. & Mashiba, T. insert ignore into journalissuearticles values(2007);. Development of a Web-based Personal Ecological Footprint Calculator for the Japanese. International Ecological Footprint Conference, 8-10 May. Cardiff. WWF, Ekolojik Ayak İziz Hesap Makinesi. Web: http://ekolojikayakizim.org/adresinden 12 Mart 2014’ de alınmıştır. Yalvaç, G. H. insert ignore into journalissuearticles values(2008);. İşbirlikli Öğrenme Yaklaşımının Öğretmen Adaylarının Çevreye İlişkin Zihinsel Yapılarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Yeşil Kutu Eğitim Paketi, insert ignore into journalissuearticles values(2007);. Ekolojik Ayak İzimiz. Öğretmen Kılavuz Kitabı. Yıldız, Ş. insert ignore into journalissuearticles values(2011);. Öğretmenlerin, Öğretmen Adaylarının ve Öğrencilerin Sürdürülebilir Çevre İle İlgili Kavramsal Anlamaları ve Tutumları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Yücel, A. S. ve Morgil, İ. insert ignore into journalissuearticles values(1998);. Yükseköğretimde çevre olgusunun araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 , 84-91.   Extended Abstract Human and environment interaction goes on in a constant change, transformation and adaptation insert ignore into journalissuearticles values(Dinçer, 1988);. In order to proceed these processes of change, transformation and adaptation reliably and sustainably, development of social consciousness is very important as well as the legal regulations. Attitudes towards sustainable environment, in the literature, were generally addressed in the context of knowledge, conceptual understanding, awareness or literacy insert ignore into journalissuearticles values(Erdoğan & Tuncer, 2009; Teksöz, Şahin ve Ertepınar, 2010);. As for quantifying the ecological footprint, it was mostly discussed in the literature as a tool in environmental education to create or develop awareness and therefore to reduce pressure on the environment insert ignore into journalissuearticles values(Janis, 2007; Meyer, 2004; Ryu, 2005; Ryu & Brody, 2006; Wackernagel & Rees, 1996; Wada, et. al., 2007);. Also, it was shown that the studies relating ecological footprint were often conducted with university students or adults. Yet, it was not attain any study carried out with middle school students investigating their attitudes toward sustainable environment and ecological footprints in terms of some variables such as gender, where they live, parents\` educational level and economic status. When the relevant literature is evaluated, it is seen that the common goal of the studies is to ensure the sustainability of the applications towards the environment in general. Thus, it can be claimed that individual attitudes towards environment and consumption habits need to be examined to determine how sustainability can be ensure insert ignore into journalissuearticles values(Fien & Trainer, 1993; Yıldız, 2011);. To this end, in the study we aimed to determine eighth grade students’ attitude to the sustainable environment and ecological footprint in terms of settlement, gender, monthly income, and parents’ educational status. In the research modelled by correlational research, which is a non-experimental quantitative research method, was used. Correlational studies cover large groups. So, in the study was carried out with 537 eighth grade students from the middle schools located in city centers and villages of Kahramanmaras and Adiyaman. Personal characteristics of the study group are exhibited in Table 1. Table 1.   Tablo 1.   The Distribution of the Study Group According to Personal Characteristics   Categories N Gender Female Male 284 253 Mother\`s educational status                Illiterate Primary School High School University 113 317 89 18 Father\`s educational status                Illiterate Primary School High School University 38 275 147 77 Monthly income insert ignore into journalissuearticles values(TL); 1000 and less 1000-2000 2000-3000 3000-5000 5000 and higher 188 211 90 36 12 Settlement Village                                        188 Centrum 349   In order to measure eight grade students’ attitudes toward sustainable environment, “ Sustainable environmental attitude survey” which consists of 23 items and to measure the students’ consumption habits, an online ecological footprint calculation questionnaire consisting of 21 items were applied as data collection tools. According to the results of the study, there was no significant difference between the students who live in city centers and who live in villages in terms of the rate of ecological footprint insert ignore into journalissuearticles values(Table 2);. Yet, we hypothesized that ecological footprints of the students who live in city centers are high than the students who live in villages because they are far from the environments that increase consumption. When we compared the students who live in the villages and outside the bussed education system with the students living in the city centers, we found a significant difference between these two groups insert ignore into journalissuearticles values(Table 3);. The results also showed that as monthly income of the families increase, their ecological footprints increase too insert ignore into journalissuearticles values(Table 5 and Table 6);. As for the gender, it was not found a significant difference in terms of ecological footprints between girls and boys insert ignore into journalissuearticles values(Table 4);. So, we can argue that the girls and boys have similar opportunities in terms of consumption and they use these opportunities in similar rates.  When the students’ level of ecological footprints evaluated with respect to parents’ educational level, it was revealed that the levels of parent educational attainment are proportionally associated with the students’ status of ecological footprints insert ignore into journalissuearticles values(Table 7-8-10-11);. When the students’ attitudes towards sustainable environment were compared in terms of their settlements, a statistically significant difference was found between groups in favor of the students who live in city centers insert ignore into journalissuearticles values(Table 13);. As for gender, it was also found a significant difference between groups in favor of the girls insert ignore into journalissuearticles values(Table 14);. On the other hand, when the students’ attitudes towards sustainable environment were compared in respect of monthly income of the families, as monthly income of the families increase, their attitudes towards sustainable environment increase too insert ignore into journalissuearticles values(Table 15 and Table 16);. This graph displaying directly proportional relationship between attitudes and monthly income differed only in the group of 1000TL – 2000TL. The highest attitude average was calculated in this group. When the students’ level of ecological footprints evaluated with regard to the parents’ educational level, it was revealed that as the levels of parent educational attainment increase, their attitudes towards sustainable environment increase too insert ignore into journalissuearticles values(Table 18 and Table 20);. However, a statistically significant difference was only found among the average scores which were grouped in terms of mothers’ educational level insert ignore into journalissuearticles values(Table 19);. 
Keywords : Çevre eğitimi, Ekolojik ayak izi, Sürdürülebilir çevre