İslam Sanatı Örneği Olarak Zellic

Authors : Zeyneb Hocaoğlu, Eyüp Nefes

Pages : 141-174

Doi:10.31591/istem.1519123

View : 153 | Download : 101

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslâmiyet, doğudan batıya dünyanın her yerindeki sosyal ve kültürel yaşamı etkilediği gibi birçok sanat dalını da etkilemiştir. Bu çalışmada, geçmişten günümüze usta-çırak ilişkisi ile aktarılarak geleneksel yöntemlerle hala sürdürülmeye çalışılan, Fas ve Endülüs (İspanya) bölgesinde görülen renkli sırlı çini türü olan zellige/zillij/zellic (kesme sırlı çini) sanatı konu edilmiştir. Bu çalışmanın amacı zellic sanatının Türk-İslâm sanatları içerisinde yerini tespit etmek, benzer İslâm sanatlarıyla ortak ve farklı yönlerini ortaya koyarak İslâm sanatları arasında kültür birliğini tespit etmektir. Bu araştırma kapsamında veri toplama ve stil kritiği yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda veriler ilgili bölgeye ve o bölgedeki sanata dair tarihi kaynaklar ile bu sanatın günümüzdeki uygulamalarına ait örneklerin bulunduğu yazılı ve görsel kaynaklardan derlenmiş ve bu veriler stil kritiği yöntemine uygun olarak malzeme, şekil, renk, kompozisyon, uygulama alanı vb. yönden analiz edilmiştir. Türk-İslâm sanatında çini ya da mozaik çini olarak geçen seramik tabanlı bu sanat, Kuzey Afrika’da (Cezayir, Fas) yaygın olarak kullanılan zellic teriminin yanında, bu bölgede füseyfisa terimiyle, Orta Doğu’da (İran) ise kâşî terimiyle karşımıza çıkmaktadır. Kullanılan renkler ve uygulanma biçimi kendine özgü olan zellicin nerede ve ne zaman ortaya çıktığı tam olarak bilinememektedir. Bununla beraber görüldüğü eserlerden yola çıkılarak 12. yüzyılda Muvahhidler döneminde ilk örneklerine rastlanıldığı düşünülmektedir. Kurşun ve kum yanında, renk elde etmek için yerel veya ithal farklı oksit maddeler kullanılmıştır. Bu şekilde 47 renk oluşturulduğu ifade edilirken sözü edilen renklerden yeşil, mavi, lacivert, beyaz, siyah, bordo, kahverengi, sarı en çok tercih edilen renkler olmuştur. Kompozisyonu oluşturan şekillere bakıldığında ise kare, üçgen, eşkenar dörtgen, altıgen, petek, elmas, ördek, bardak gibi 360’a yakın şekille oluşturulan ve renkli, geometrik kompozisyonla ön plana çıkan bir sanat olmuştur. Zellic bezeme unsurunun cami, minare, türbe gibi dini yapıların yanında medrese, saray, kasır, hastane gibi farklı sivil yapıların tezyinatlarında da tercih edildiği görülmektedir. Ayrıca bu sanatın, Kuzey Afrika ve Endülüs (İspanya) bölgesinin yanı sıra Endonezya, Malezya, Singapur, Güney Çin gibi uzak doğu ülkelerinde de, örneklerine rastlanılmaktadır.
Keywords : Fas, Endülüs, Bezeme Sanatı, Kâşî, Zellic